21.02.2017
21 Şubat Dünya Anadili Gününe dair Diyarbakır Barosu, Diyarbakır Tabip Odası, İHD Diyarbakır Şubesi, TİHV Diyarbakır Temsilciliği ve Mazlum-Der Diyarbakır Şubesi olarak yaptığımız ortak basın açıklaması metnine aşağıda Kürtçe ve Türkçe olarak erişebilirsiniz.
Ji Raya Giştî re
Nivîsara Hevpar ya Di Derheqê Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanê de
Di Danezana Gerdûnî Ya Mafên Ziman, ya kû di sala 1996’an de hatiye pejirandin de qala Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovan a kû di derheqê mafên mirovan de nivîsarek bingehîne dike û dibêje “ hemû civakên ziman, xwedî mafên wekhev in”, “herkes xwedî ev mafî ye ku zimanê xwe di çalakiyên raya giştî de bimeşînin” û “hemû civakên ziman, xwedî ev mafî ye ku zimanê zikmakî bi awayekî fermî li ser axa ku li ser dijî, bikarbînin.” Lê bele hem di zagonê welatan û hem jî di pratîkê de tu kes rîayetî mafê ziman nake û her wekî hûn jî dizanin gelek ziman, bi awayekî hişmendî(qazî) ve tê wenda kirin. UNESCO, ji bo ku li cîhanê cihêwaziya ziman zede bike, ji bo ku hikumet rêz û hurmetiyê ji ziman nîşan bide û ji bo ku dewlemendiya zimanan biparêze 21’ê Sibatê ji sala 1999’an û vir de wekî Roja Zimanê Zikmakî Ya Cîhanê îlan kiriye. Wekî hûn jî dizanin, di 21’ê Sibatê ya sala 1950’yan de, ji ber ku Pakîstan li ser axa Bengaliyan zimanê Bengala qedexe kiriye xwendekarên zaningehê ev rewş protesto dikin. Li hemberî vê protestoyê polîsên Pakîstanê êrîşê xwendekaran dike û di encama bûyerê de gelek xwendekar jiyana xwe ji dest dide. Di ev bûyerên bi rojan berdewam kir de, di serî mafê jiyanê jî di nav de, gelek mafê mirovan yê bingehîn hat binpêkirin. UNESCO, ji bo bîranîna van kesên ku di van bûyeran de jiyana xwe ji dest dide û ji bo ku li tu welata bûyerên bi vê şêwazê êdî neqewime ev dîrok kiriye rojeke gerdûnî.
Ji salên 1950’an û vir de bi awayekî bandor tekoşîna mafê ziman tê meşandin û li gorî salên berê gelek ziman bi awayekî fermî hatiye nas kirin û rewş bêhtir baş bûye. Li Tirkiyê jî di serî de zimanê Kurdî, di gelek zimanan de pêşketinên mezin çêbûye. Le mixabin, hem di serdema hikumetên berê hem jî di serdema 15 saliya Hikumeta AK Partiyê de hîn jî ji bo zimanê Kurdî tu gavên hiqûqî nehatiye avêtin. Di sala rabirdû ya 2016’an de di vê mijarê de wekî salek tarî tê qebûl kirin. Dîsa her wekî din, di serî de li Stenbolê gelek Metropolên Tirkiyê de xebatkar, ji ber ku bi Kurdî diaxive hatin linç kirin. Deha doh 5 hev xwendarên lîseyê li Aydinê ji ber ku bi kurdî stran digotin, tê binçavkirin û dawiyê ji aliyê Dadgeha Sulh ya Cezayê bi şerta Adlî Kontrolê serbest tê berdan. Dibistanên azad yê ku Perwerdehiya bi Kurdî dida, hatin girtin. Dibistana Ferzad Kemanger ya ku li Amed’ê perwerdehiya bi zimanê zikmakî dida, hatin girtin û gelek xwendekarên wê ji mafê perwerdehiyê bêpar hatin hiştin. Gelek kreş û sexbêriyên malan yê ku girêdayî Şaredariyan bû, ji aliye Qayyûm ve hatin girtin. Xebatkarên Zarokîstanê ku di bin sîwana Şaredariya Bajarê Mezin Amed’ê û xebatkarên Xalxalok ya ku girêdayî Şaredariya Qayapinarê de xizmet dida, ji kar hatin dûrxistin. Di van kreşê ku bi bingeha zimanê zikmakî xebat dikirin de modela perwerdehiya gerdûnî dihat bikaranîn. Mixabin li şûna vê modelê, di van kreşan de êdî perwerdehiya bi Tirkî ya bi yek zimanî xistin meriyetê. Dîsa navendên çandê yê ku girêdayî şaredariyan bû, hatin girtin û hemû xebatkarên wan ji kar hat dûr xistin. Xebatkarên Şanoya Bajêr ya Amed’ê ku bi kurdî şano dikirin, ji kar hat dûr xistin.
Ji aliye din bi KHK’yê, ji xeynî saziyên çapemeniyê, gelek radyo, televizyon, rojname, kovar û ajansên çapemeniyê ku bi kurdî weşan dikirin, hatin girtin. Nemaze Zarok TV, bi saya baldariya raya giştî ya navnetewî ve dîsa hat vekirin. Lê tu televîzyonê ku bi kurdî weşan dikirin, nehat vekirin. Dîsa li gelek bajarên herêmê û bajarên rojavayê Tirkiyê Kurdî-der, Enstîtuya Kurd ya Stenbolê û Kurd-der ku ji bo ku pêşketina zimanê kurdî bikin hatibû vekirin, bi awayekî derhiqûqî hatin girtin.
Piştî xerabûna Pêvajoya Çareseriyê, bi awayekî yekser şer li herêmê dijwar bû. Bi pêvajoya şer re hevpar gelek xebatkarên çapemeniya kurdî hatin binçav kirin û hîn jî hinek ji wan girtî ne. Dîsa bi çarçoveya KHK’yan gelek nivîskarên Kurd, di saziyên dewletê yê ku tê de dixebitîn, hatin îxraç kirin, binçav kirin û girtin.
Hemû hewldanên bi vî rengî tê vê wateyê ku, bi polîtîkayê bişaftin û înkarê dewlet ji salên 1990’an paşvetir çûye. Em wekî Rêxistinên Mafên Mirovan hişyariya xwe ji hikumetê dikin û dibêje; li gorî ruhê 21’ê Sibatê ya Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanê tevbigerin û Danezana Gerdûnî ya Mafê Ziman bi awayekî fermî nas bikin û piştre li gorî vê danezanê tevbigerin. Ji bo 21’ê Sibate ya Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanê de hêvî dikin ku bi zimanê xwe li ser erdnîgariyek ku Demokrasî û Wekhevî lê şax daye bijîn. Bi vê munasebetê di serî de hemû zimanê yê Tirkiyê, li hemû gelên ku zimanê wan hatiye desteser kirin re em dibêjin;
21’ê Sibatê ya Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanê Pîroz dikin….
BAROYA AMEDÊ
KOMELEYA MAFÊ MIROVAN(İHD) YA ŞAXA AMEDÊ
WEQFA MAFÊ MIROVAN YA TİRKİYÊ
MAZLUMDER- ŞAXA AMEDÊ
ODEYA TABÎPAN YA AMÊDÊ
BASINA VE KAMUOYUNA
21 Şubat Dünya Anadili Günü’ne Dair Ortak Basın Metni
1996 yılında kabul edilen Dil Hakları Evrensel Bildirgesi, insan haklarına dair en temel metin olan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ne atıfta bulunarak, “bütün halkların eşit dil haklarına sahip olduğunu”, “herkesin kamusal alan içindeki tüm faaliyetlerini kendi anadilinde yürütme hakkına sahip olduğunu” ve “tüm halkların üzerinde yaşadıkları toprak parçası içerisinde kendi anadillerini resmi olarak kullanma hakkına sahip olduğunu” belirtir. Ancak gerek ülkelerin yasalarında gerekse de uygulamalarında dil haklarına riayet edilmediği ve birçok dilin bilinçli bir şekilde yok edildiği veya unutulmaya terk edildiği bilinmektedir. UNESCO, tüm dünyada dilsel farkındalığı arttırmak, hükümetlerin dil haklarına saygılı olmalarını teşvik etmek ve dilsel çeşitliliği korumak amacıya 21 Şubat gününü 1999 yılından beri, Dünya Anadil Günü olarak ilan etmiştir. Bilindiği gibi, 1952 yılının 21 Şubat gününde, o zaman Pakistan işgalinde olan Bengal topraklarında Bengal dilinin yasaklanmış olmasını protesto eden üniversite öğrencilerine Pakistan polisi tarafından ateş edilmiş ve bu olayda birçok öğrenci hayatını kaybetmişti. Sonraki günlerde devam eden olaylar, yaşam hakkı başta olmak üzere birçok temel insan hakkı ihlali meydana gelmişti.
UNESCO, bu olaylarda hayatını kaybeden insanların anısına ve hiçbir ülkede bu tür olayların olmaması için söz konusu tarihi evrenselleştirmiştir.
1950’lerden beri tüm dünyada ciddi bir dil hakları mücadelesi yürütülmüş ve eskisine oranla birçok dil resmi olarak tanınmış ve daha iyi duruma gelebilmiştir.
Türkiye’de anadilde eğitim hakkı ve Kürtçenin kamu hizmetlerinde kullanımı konusunda verilen siyasi ve hukuki mücadeleler sonucunda Kürtçe bir dil olarak kabul görmüş ancak Kürtçenin resmi olarak kabul edilmesi, kamu hizmetlerinde kullanılması bakımından toplumsal talepler göz ardı edilmiş, Kürtçenin kamusal alanda kullanımı, önceki hükümetler ve 15 yıllık Ak Parti hükümeti döneminde gerekli anayasal ve yasal güvencelere kavuşturulmamıştır. Geride bıraktığımız 2016 yılı, bu konuda özellikle kara bir yıl olarak tarihe geçmiştir. Çalışmak için başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin büyük metropollerine giden birçok emekçi, Kürtçe konuştukları gerekçesiyle linç edilmişlerdir.
Daha dün Aydın’da 5 lise öğrencisi Kürtçe şarkı söylediği gerekçesiyle gözaltına alınmış ve ifadeleri alındıktan sonra sevk edildikleri Sulh Ceza Mahkemesince Adli Kontrol Kararı ile serbest bırakılmışlardır. Kürtçe eğitim veren özgür okullar mühürlenmiş, 250’den fazla öğrencisi olan Diyarbakır’daki Ferzad Kemanger Okulu kapatılarak öğrenciler anadilinde eğitim hakkından mahrum bırakılmışlardır. Kayyum atanan belediyelere bağlı kreş ve gündüz bakımevlerinin çoğu kapatılmıştır. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi bünyesinde hizmet veren Zarokistan ve Kayapınar Belediyesi’ne bağlı Xalxalok kreş ve gündüz bakımevlerinde çalışan eğitmen ve idarecilerin sözleşmeleri feshedilerek işten çıkarılmışlardır. Bu kreşlerde uygulanan anadil temelli çok dilli evrensel bir eğitim modelinin yerine Türkçe tek dilli bir müfredat dayatılmıştır. Yine belediyelere bağlı kültür merkezleri kapatılmış ve çalışanlarının işine son verilmiştir.
Kürtçe tiyatro yapan Diyarbakır Şehir Tiyatrosu’nun çalışanları işten çıkarılmıştır.
KHKlar ile diğer birçok basın kuruluşunun yanında, Kürtçe yayın yapan radyo, televizyon, gazete, dergi ve haber ajanslarının tamamı kapatılmıştır. Özellikle Zarok TV’nin kapatılmasından sonra oluşturulan uluslararası kamuoyu sayesinde, bu televizyon kanalı tekrar açılabilse de diğer medya organlarının hiçbirinin açılmasına izin verilmemiştir. Yine Kürt kentlerinin hemen hepsinde ve bazı batı illerinde şubeleri olan, Kürtçe dilinin öğretilmesi ve bu dille ilgili araştırmalar yapılmasını hedefleyen Kurdi-Der, İstanbul Kürt Enstitüsü ve Kurd-Der mühürlenmiştir.
Çözüm sürecinin bitmesiyle birlikte onlarca Kürtçe basın çalışanı gözaltına alınmış ve bir kısmı hala tutuklu bulunmaktadır. Yine KHKlar kapsamında birçok Kürt yazar, çalıştıkları kamu kurumlarından Kürtçe yazdıkları için ihraç edilmiş, birçoğu gözaltına alınmış veya tutuklanmıştır.
Tüm bu gelişmeler, maalesef devletin 1990’ların bile gerisine gittiğini, yüzyıllık inkar ve asimilasyon politikalarının şiddetlenerek devam ettiğinin göstergesidir. Hukuk ve insan hakları örgütleri olarak hükümeti, 21 Şubat Dünya Anadil Günü ruhuna uygun davranmaya ve Dil Hakları Evrensel Bildirgesi’ni resmen tanıyarak gereğini yerine getirmesini talep etmekteyiz. Bir sonraki 21 Şubat Dünya Anadil Günü kutlanırken dillerimiz ile ilgili daha demokratik ve eşitlikçi bir coğrafyada yaşıyor olmayı umut ediyor, bu vesile ile başta Türkiye’deki tüm diller olmak üzere, ötekileştirilen ve dil hakları gasp edilmiş tüm dünya halklarının 21 Şubat Dünya Anadil Gününü kutluyoruz.
Diyarbakır Barosu
Diyarbakır Tabip Odası
İHD – Diyarbakır Şubesi
TİHV – Diyarbakır Temsilciliği
MAZLUM- DER Diyarbakır Şubesi