İstanbul protokolü işkencenin yeryüzünden kaldırılması yolunda atılan en önemli adımlardan biridir. Dünyanın 15 ülkesinden 40 hak örgütü mensubu, 75 hukukçu, felsefeci, hekim, sağlık çalışanı, psikolog ve insan hakları aktivitistlerinin bilgi ve deneyim birikimlerinin bir ifadesi olan, bu uzmanların acı deneyimlerinden yoğurarak birlikte oluşturdukları İstanbul Protokolü, bugün sadece ülkemizin değil dünyadaki tüm işkence mağdurlarının, bu kişilerin avukatlarının, insan Hakları aktivistlerinin ve “hakikati” arayan hakim ve savcıların başvuracakları Birleşmiş Milletler patentli hukuki ve tıbbi bir kılavuzdur.
İstanbul Protokolü’nü indirmek için tıklayın.
İşkence ve şiddetin zihinleri teslim alma çabasına karşın işkencenin zihinlerden kazınması için hepimize son derece zor ama bir o kadar da onurlu bir sorumluluk düştüğü bilinci ile TİHV, İstanbul Protokolü’nün yaygınlaştırılması için uzun yıllardır çaba sarf etmektedir.
İstanbul Protokolü, devletlerin bireyleri işkenceden korumanın en temel unsurlarından birine yani etkili belgelendirme konusuna eğilmesini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Etkili belgelendirme sayesinde işkence ve kötü muamelenin kanıtları gün yüzüne çıkartılarak, suçluların işledikleri fiillerden sorumlu tutulması ve adaletin yerini bulması sağlanabilir. El Kılavuzunda anlatılan belgelendirme yöntemleri, insan hakları izleme ve soruşturmaları, siyasi iltica başvurusu değerlendirmeleri, işkence altında suçunu “itiraf” eden kişilerin savunulması, işkence görenlerin tedavisinde gereksinimlerin değerlendirilmesi de dahil olmak üzere başka koşullarda da kullanılabilir. El Kılavuzu ayrıca, işkence kanıtlarını göz ardı etmeye, farklı göstermeye veya tahrif etmeye zorlanan sağlık çalışanlarının durumlarında, sağlık çalışanları ve onlar hakkında hüküm verecek olanlar için de uluslararası bir başvuru kaynağı niteliğindedir.
İstanbul Protokolü katılımcıları 7 Mart 1999’da İstanbul Üniversitesi İstanbul Tip Fakültesi Adli Tip Ana Bilim Dalı Bahçesi’nde birarada
Şili, Kosta Rika, Danimarka, İngiltere, Fransa, Gazze, Almanya, Hindistan, İsrail, Hollanda, Güney Afrika, Sri Lanka, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri’nden gelen adli tıp uzmanları, hekimler, psikologlar, insan hakları gözlemcileri ve avukatların ortak çalışmasıyla bu El Kılavuzu tasarlanıp hazırlanmıştır.*
Protokolün Yazımına Katkıda Bulunanlar ve Diğer Katılımcıların Adları aşağıda verilmiştir :
Proje Koordinatörleri:
Dr. Vincent Iacopino, İnsan Hakları için Hekimler (Physicians for Human Rights PHR), ABD, Boston
Dr. Önder Özkalıpçı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı TIHV, İstanbul
Ms. Caroline Schlar, İşkence Kurbanları için Eylem Örgütü (Action for Torture Survivors HRFT), İsviçre, Cenevre
Yayına Hazırlama Komitesi:
Dr. Kathleen Allden, Hindiçin Psikiyatri Kliniği, Boston; ve Dartmouth Tıp Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Lebanon, New Hampshire
Dr. Türkcan Baykal, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Vincent Iacopino, İnsan Hakları için Hekimler ABD, Boston
Dr. Robert Kirschner, İnsan Hakları için Hekimler ABD, Chicago
Dr. Önder Özkalıpçı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Dr. Michael Peel, İşkence Kurbanlarının Bakımı için Tıp Vakfı, Londra
Dr. Hernan Reyes, Toplum ve Tıp Çalışmaları Merkezi, Columbia Üniversitesi, New York
Mr. James Welsh, Uluslararası Af Örgütü, Londra
Raportörler:
Dr. Kathleen Allden, Hindiçin Psikiyatri Kliniği, Boston; ve Dartmouth Tıp Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Lebanon, New Hampshire
Ms. Barbara Frey, Küresel Çalışmalar Enstitüsü, Minnesota Üniversitesi, Minneapolis
Dr. Robert Kirschner, İnsan Hakları için Hekimler ABD, Chicago
Dr. Şebnem Korur Fincancı, Adli Tıp Uzmanları Derneği, İstanbul
Dr. Hernan Reyes, Toplumsal Araştırma ve Tıp Merkezi, Columbia Üniversitesi, New York
Ms. Ann Sommerville, İngiltere Tabipler Birliği, Londra
Dr. Numfondo Walaza, İşkence ve Şiddet Kurbanları için Travma Merkezi, Cape Town
Katkıda Bulunan Yazarlar:
Dr. Suat Alptekin, Adli Tıp Bölümü, İstanbul
Dr. Zuhal Amato, Dokuz Eylül Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Etik Bölümü, İzmir
Dr. Alp Ayan, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Semih Aytaçlar, Sonomed, İstanbul
Dr. Metin Bakkalcı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Ankara
Dr. Ümit Biçer, Adli Tıp Uzmanları Derneği, İstanbul
Dr. Yeşim Can, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Dr. John Chisholm, İngiltere Tabipler Birliği, Londra
Dr. Lis Danielsen, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag
Dr. Hanan Diab, İnsan Hakları için Hekimler Filistin, Gaza
Mr. Jean-Michel Diez, İşkenceyi Önlemek için Birlik, Cenevre
Dr. Yusuf Doğar, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Dr. Morten Ekstrom, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag
Prof. Ravindra Fernando, Colombo Üniversitesi, Adli Tıp ve Toksikoloji Bölümü, Colombo
Dr. John Fitzpatrick, Cook County Hastahanesi, Chicago
Ms. Camile Giffard, Essex Üniversitesi, İngiltere
Dr. Jill Glick, Chicago Üniversitesi Çocuk Hastanesi, Chicago
Dr. Emel Gökmen, İstanbul Üniversitesi, Nöroloji Bölümü, İstanbul
Dr. Norbert Gurris, Berlin İşkence Kurbanları Tedavi Merkezi, Berlin
Dr. Hakan Gürvit, İstanbul Üniversitesi, Nöroloji Bölümü, İstanbul
Dr. Karin Helweg-Larsen, Danimarka Tabipler Birliği, Kopenhag
Dr. Gill Hinshelwood, İşkence Kurbanlarının Tedavi ve Bakımı için Tıbbi Vakıf, Londra
Dr. Uwe Jacobs, Uluslararası İşkence Kurbanları, San Francisco
Dr. Jim Jaranson, İşkence Kurbanları Merkezi, Minneapolis
Ms. Cecilia Jimenez, İşkencenin Önlenmesi için Birlik, Cenevre
Ms. Karen Johansen Meeker, Minnesota Ünversitesi Hukuk Fakültesi, Minneapolis
Dr. Emre Kapkın, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Cem Kaptanoğlu, Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü, Eskişehir
Prof. Ioanna Kuçuradı, Hacettepe Üniversitesi Felsefe ve İnsan Hakları Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi, Ankara
Mr. Basem Lafi, Gazze Akıl Sağlığı Programı, Gazze
Dr. Elizabeth Lira, Latin Amerika Akıl Sağlığı Enstitüsü, Santiago
Dr. Veli Lök, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Michele Lorand, Cook County Hastahanesi, Chicago
Dr. Ruchama Marton, İnsan Hakları için Hekimler-Israil, Tel Aviv
Ms. Elisa Massimino, İnsan Hakları için Avukatlar Komitesi, New York
Ms. Carol Mottet, Hukuk Danışmanı, Bern
Dr. Fikri Öztop, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Patoloji Departmanı, Izmir
Mr. Alan Parra, BM İşkence Özel Raportörü Ofisi, Cenevre
Dr. Beatrice Patsalides, Uluslarararası İşkence Kurbanları, San Francisco
Dr. Jean Pierre Restellini, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Bölümü, İnsan Hakları Konusunda Kamuoyunu Bilinçlendirme Birimi, Strasbourg
Mr. Nigel Rodley, Birleşmiş Milletler İşkence Özel Raportörü, Cenevre
Dr. Füsun Sayek, Türk Tabipleri Birliği, Ankara
Dr. Françoise Sironi, Centre G. Devereux, Paris Üniversitesi, Paris
Dr. Bent Sorensen, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag ve İşkenceye Karşı Komite, Cenevre
Dr. Nezir Suyugül, Adli Tıp Bölümü, Istanbul
Ms. Asmah Tareen, Minnesota Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Minneapolis
Dr. Henrik Klem Thomsen, Bispebjerg Hastahanesi, Patoloji Departmanı, Kopenhag
Dr. Morris Tidball-Binz, İşkencenin Önlenmesi Programı, Amerika İnsan Hakları Enstitüsü, San José
Dr. Nuray Türksoy, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Ms. Hülya Üçpınar, İzmir Barosu İnsan Hakları Ofisi, Izmir
Dr. Adriaan van Es, Johannes Wier Vakfı, Amsterdam
Mr. Ralf Wiedemann, Minnesota Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Minneapolis
Dr. Mark Williams, İşkence Kurbanları Merkezi, Minneapolis
Katılımcılar:
Mr. Alessio Bruni, İşkenceye Karşı Komite, Cenevre
Dr. Eyad El Sarraj, Gaza Akıl Sağlığı Programı, Gazze
Dr. Rosa Garcia-Peltoniemi, İşkence Kurbanları Merkezi, Minneapolis
Dr. Ole Hartling, Danimarka Tabipler Birliği, Kopenhag
Dr. Hans Petter Hougen, Danimarka Tabipler Birliği, Kopenhag
Dr. Delon Human, Dünya Tabipler Birliği, Ferney-Voltaire
Dr. Dario Lagos, Equipo Argentino de Trabajo e Investigación Psicosocial, Buenos Aires
Dr. Frank Ulrich Montgomery, Alman Tabipler Birliği
Mr. Daniel Premont, Birleşmiş Milletler İşkence Kurbanları Gönüllü Fonu, Cenevre
Dr. Jagdish C. Sobti, Hindistan Tabipler Birliği, Yeni Delhi
Mr. Trevor Stevens, Komite Sekreteri, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi (CPT), Strasburg
Mr. Turgut Tarhanlı, Boğaziçi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler ve İnsan Hakları Departmanı, İstanbul
Mr. Wilder Taylor, İnsan Hakları İzleme Örgütü, New York
Dr. Joergen Thomsen, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag
Bu proje, Birleşmiş Milletler İşkence Kurbanları Gönüllü Fonu, İsviçre Dışişleri Bakanlığı İnsan Hakları ve İnsan Dostu Politikalar Birimi, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi, İsveç Kızılhaçı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı ve İnsan Hakları için Hekimler’in sağladığı fonlarla gerçekleştirilmiştir.
İşkence Kurbanları Merkezi, Türk Tabipleri Birliği, İşkence Kurbanları Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Af Örgütü İsviçre Şubesi ve İsviçre İşkenceye Son Vermek için Hristiyan Birliği (ACAT) projeye ek fonlarla katkıda bulunmuşlardır.
*Protokol 2022 yılında güncellenmiştir. ↩
***
[1] Birleşmiş Milletler İşkence Kurbanları Gönüllü Fonu’nun Mütevelli Heyeti kısa bir süre önce, bu çalışmanın amaçları açısından işkence için Birleşmiş Milletler Bütün İnsanların İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlıkdışı ve Aşağılayıcı Muamele ve Cezalandırmadan Korumak için Deklarasyonu’nda geçen tanımın kullanılmasına karar vermiştir.
[2] Iacopino V., “Treatment of Survivors of PoliticalTorture: commentary” The Journal of Ambulatory Care Management, 1998; 21(2):5-13.
[3] Uluslararası Af Örgütü., 1999 Raporu ( Londra: AIP, 16 Haziran 1999)
[4] Başoğlu M., “Prevention of Torture and care of survivors: an integrated approach”, JAMA 1993;270:606-611.
[5] The Principles on the Effective Documentation of Torture and Cruel, Inhuman and Degrading Treatment or Punishment . Bu belge Genel Kurul Kararı olarak değerlendirilmesi için, BM yetkililerine sunulmuştur.