İstanbul Protokolü’nün 2022 edisyonu Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi ve Türk Tabipleri Birliği Başkanı Şebnem Korur Fincancı’nın katılımıyla bugün Cenevre’de Birleşmiş Milletler’de gerçekleştirilen toplantıda kamuoyuyla paylaşıldı.
29 Haziran 2022
Cenevre – Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (İHYK), İstanbul Protokolü: İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için El Kılavuzu’nun 51 ülkeden 180’den fazla işkenceyle mücadele uzmanının katkısıyla hazırlanan 2022 edisyonunu bugün yayınladı. 20 yıllık uygulama deneyiminden alınan derslerle güçlendirilen İstanbul Protokolü’nün yeni edisyonu, devletlere BM İşkenceye Karşı Sözleşme (UNCAT) ve uluslararası sözleşmeler kapsamında işkenceyi soruşturma, kovuşturma ve cezalandırmaya yönelik antlaşma yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamak için önemli bir rehberlik sağlıyor.
İstanbul Protokolü’nün Türkçe çevirisi için lütfen tıklayın…
İHYK tarafından 1999 yılında resmi olarak onaylanmasından bu yana, İstanbul Protokolü’nün standartları uluslararası, bölgesel ve ulusal insan hakları organları ve yasal mekanizmalar tarafından benimsenmiş; işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin soruşturmalarda küresel standartlar olarak hizmet etmiştir. İstanbul Protokolü, dünya çapında hem devlet hem de devlet dışı aktörler tarafından yürütülen sayısız tıbbi-hukuki soruşturmaya işkence konusunda katkı sağlamıştır. İşkence ve/veya kötü muamele gördüğünü öne süren bireylerin tıbbi-hukuki değerlendirmelerinin yürütülmesi ve belgelendirilmesi için klinisyenlere bir rehber görevi görmüştür. İstanbul Protokolü, savunuculuk, eğitim ve kapasite geliştirme, politika reformu, önleme ve tedavi ile işkence görenlerin rehabilitasyonu dahil olmak üzere işkence karşıtı çeşitli faaliyetleri şekillendirmiştir.
İstanbul Protokolü’nü güncellemeye yönelik bu büyük uluslararası çaba, işkence ve kötü muamele uygulamaları ve onun etkilerine ilişkin küresel anlayıştaki ilerlemelerin yanı sıra son 20 yılda İstanbul Protokolü’nün kullanımındaki pratik deneyimleri yansıtmaktadır. Güncelleme ayrıca, İstanbul Protokolü’nün yayınlanmasından bu yana birçok kez karşılaşılan İstanbul Protokolü standartlarının Devletler tarafından kasıtlı olarak kötüye kullanılmasının önlenmesine yardımcı olmayı amaçlıyor.
Güncelleme, dört sivil toplum kuruluşunun temsilcileri (İnsan Hakları için Hekimler (PHR), İşkence Mağdurları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi (IRCT), Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) ve REDRESS) ile dört temel Birleşmiş Milletler işkence karşıtı organı (İşkenceye Karşı Komite, İşkenceyi Önleme Alt Komitesi, İşkence Özel Raportörü ve Birleşmiş Milletler İşkence Mağdurları Gönüllü Fonu) tarafından yönetildi. Güncellenen İstanbul Protokolü, Bişkek, Mexico City ve Kopenhag’da gerçekleşen bölgesel koordinasyon toplantıları ile Protokol’ü işkence karşıtı çalışmalarda kullanma konusunda önemli deneyime sahip 200’den fazla kişinin katıldığı bir anket çalışmasını da içeren altı yıllık bir sürecin sonucudur.
İstanbul Protokolü’nün altı orijinal bölümünün güncellenmesine ek olarak, 2022 edisyonu, belgelemenin gerekli olabileceği çeşitli ortamlarda çalışan sağlık profesyonellerinin rolü (Bölüm VII) ve İstanbul Protokolünün Devletler tarafından etkin bir şekilde uygulanması için gerekli koşullar (Bölüm VIII) hakkında rehber niteliğinde iki yeni bölüm içeriyor.
İstanbul Protokolü Yayın Kurulu Üyesi, İnsan Hakları için Hekimler’in eski Tıbbi Direktörü ve şimdiki Danışma Kurulu üyesi, ayrıca Minnesota Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde misafir profesör olarak görev alan Dr. Vincent Iacopino’nun deyişiyle: “İstanbul Protokolü, dünya çapında işkencenin anlaşılması, soruşturulması, belgelendirilmesi ve ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaları dönüştürdü. Dünya hükümetlerinin işkenceyi yasaklamayı kabul etmesinden yaklaşık 75 yıl sonra, bu iğrenç uygulamalar dünya ülkelerinin yarısından fazlasında, çoğu zaman cezasız kalarak devam ediyor. Tüm Devletleri işkence ve kötü muameleyi önlemek, failleri sorumlu tutmak ve işkence görenlerin uluslararası hukuka göre hakları olan giderim hakkı ve rehabilitasyonunu sağlamak için bu standartları tam olarak uygulamaya ve anlaşma yükümlülüklerini yerine getirmeye çağırıyoruz.”
Jens Modvig (İstanbul Protokolü Yayın Kurulu üyesi, İşkenceye Karşı Komite geçmiş başkanı, Dignity – Danimarka İşkenceye Karşı Enstitüsü Sağlık Departmanı Direktörü ve Belarus Uluslararası Hesap Verebilirlik Platformu Başkanı) “Güçlendirilmiş İstanbul Protokolü, işkence görenler, klinisyenler, hukukçular, hükümetler ve sivil toplum için hayati bir kaynak olacak ve işkencenin olmadığı bir dünya için ortak çalışmalarımızı güçlendirecek” diyor ve ekliyor: “Ayrıca, işkence kanıtlarının sağlık profesyonelleri tarafından bilerek veya baskı altında ihmal edilmesini, yanlış yorumlanmasını veya tahrif edilmesini önlemek için uluslararası bir referans noktası sağlıyor.”
İstanbul Protokolü Yayın Kurulu üyesi, İşkence Mağdurları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi İstanbul Protokolü Program Koordinatörü ve Ulusal Yang Ming Chiao Tung Üniversitesi’nde misafir Hukuk Profesörü James Lin, “İşkence ve diğer kötü muameleye son verme taahhütlerinin bir kriteri olarak Devletlerin İstanbul Protokolü standartlarını ne ölçüde uyguladıkları değerlendirilmelidir” dedi.
İstanbul Protokolü 2022, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet’in yazdığı bir önsöz de içeriyor:
“İHYK Ofisi, Devletlere işkence ve kötü muameleyi ortadan kaldırma, uluslararası insan hakları standartlarını etkili bir şekilde uygulama ve çabalarının merkezine rehabilitasyon da dahil olmak üzere işkence görenlerin giderim hakkını koyma konusunda yardımcı olmaya kararlıdır. Bu nedenle devletleri ve devlet dışı aktörleri, sivil toplumu, bireysel uygulayıcıları ve işkence ve kötü muameleyi önleme ve ondan korumayla ilgilenen herkesi İstanbul Protokolü’nün yeni baskısını kullanmaya teşvik ediyorum.”
İstanbul Protokolü 2022 baskısındaki önemli güncellemeler ve ek kılavuz aşağıdakileri içermektedir:
- 20 yıllık uygulama ve içtihatlar ile işkencenin önlenmesi, hesap verebilirlik ve giderim hakkı için ilgili mekanizmaların güncellenmesi temelinde işkence ve kötü muamelenin tanımı ve kapsamına açıklık getirme. (Bölüm I)
- Çatışan yükümlülüklerin ele alınmasına ilişkin rehberlik de dahil olmak üzere, hukuk ve sağlık profesyonelleri için ilgili etik yükümlülüklere ilişkin güncellemeler. (Bölüm II)
- Hakimler, savcılar ve diğer aktörler için yeni kılavuzlar da dahil olmak üzere, işkence ve kötü muameleye ilişkin yasal soruşturmalara ilişkin en iyi uygulamalar. (Bölüm III)
- Fiziksel ve psikolojik kanıtların klinik değerlendirmelerine ilişkin güncellenmiş uygulamalar ile çocukların ve lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve interseks (LGBTİ) kişilerin değerlendirilmesine ilişkin yeni kılavuzların uygulanması. (Bölüm IV, V, VI)
- İşkence ve kötü muamelenin fiziksel ve psikolojik kanıtlarının yorumlanması konusunda açık ve tutarlı bir rehberlik uygulamak ve işkence olasılığına ilişkin bir sonuca varma yükümlülüğü. (Bölüm IV, V, VI)
- Devletlerin, işkencenin fiziksel veya psikolojik bulgularının olmaması nedeniyle failleri akladığı veya bağımsız, hükümet dışı klinisyen uzmanların yargı işlemlerinde de ifade vermelerini keyfi olarak diskalifiye ettiği durumlar gibi, İstanbul Protokolü’nün sınırlamalarını tanımlama ve kötüye kullanımını önlemek. (Bölüm IV)
- Yasal olmayan bağlamlarda işkence ve kötü muamelenin belgelenmesi konusunda klinisyenler için ek rehberlik uygulamak. (Bölüm VII)
- Devletlerin, uluslararası aktörler ve sivil toplum üyeleri ile işbirliği içinde İstanbul Protokolü ve İlkelerini uygulamak için kapsamlı ve sürekli eylemde bulunma gereklilikleri. (Bölüm VIII)
İstanbul Protokolü’nün 2022 baskısı, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi’nin web sitesinde Birleşmiş Milletler’in altı resmi dilinde indirilebilir hale getirilecektir: https://www.ohchr.org/en/publications/policy-and-methodological-publications/istanbul-protocol-manual-effective-0.
İstanbul Protokolü 2022 Yayın Kurulu Üyeleri:
Dr. Vincent Iacopino, geçmiş dönem Tıbbi Direktörü, İnsan Hakları için Hekimler; misafir Profesör, Minnesota Üniversitesi Tıp Fakültesi; Kıdemli Araştırma Görevlisi, California Berkeley Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi
James Lin, İstanbul Protokolü Program Koordinatörü, İşkence Mağdurları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi; misafir Hukuk Profesörü, Ulusal Yang Ming Chiao Tung Üniversitesi
Dr. Şebnem Korur Fincancı, Başkan, Türk Tabipleri Birliği; Yönetim Kurulu Üyesi, Türkiye İnsan Hakları Vakfı; Emekli Adli Tıp Profesörü, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi
Chris Esdaile, Hukuk Danışmanın, REDRESS
Dr. Jens Modvig, Belarus Uluslararası Hesap Verebilirlik Platformu Başkanı; geçmiş dönem başkanı, Sağlık Departmanı, Dignity – Danimarka İşkenceye Karşı Enstitüsü; geçmiş dönem başkanı, İşkence Karşıtı Komite
Nora Sveaass, Emekli Profesör, Oslo Üniversitesi; üye, İşkence ve Diğer Zalimce, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezanın Önlenmesi Alt Komitesi
Dr. Vivienne H. Nathanson, Başkan, Birleşmiş Milletler İşkence Mağdurları Gönüllü Fonu; Profesyonel Faaliyetler eski dönem Direktörü, İngiliz Tabipler Birliği
Prof. Dr. Nils Melzer, işkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezaya ilişkin eski BM Özel Raportörü (2016-2022); Uluslararası Hukuk Profesörü, Glasgow Üniversitesi; İsviçre İnsan Hakları Başkanı, Cenevre Uluslararası İnsancıl Hukuk ve İnsan Hakları Akademisi; Başkan Yardımcısı, Uluslararası İnsani Hukuk Enstitüsü İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya ceza konusunda Özel Raportörü
