Gözlem Raporu: 957. hafta buluşmaları da hukuksuz şekilde engellenen Cumartesi Anneleri/İnsanları, 6 saat gözaltında tutuldu.
Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 29 Temmuz 2023 tarihinde gerçekleştirdiği 957. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesini insan hakları örgütleri olarak Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) standartlarına riayet ederek gözlemledik ve yaşanan ihlalleri raporladık. Hakikat Adalet ve Hafıza Çalışmaları Derneği (Hafıza Merkezi), Uluslararası Af Örgütü Türkiye ve Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) ile birlikte yürüttüğümüz bu ortak izleme çalışmasını, Galatasaray Meydanı üzerindeki hukuki dayanaktan yoksun abluka kaldırılana kadar her hafta sürdürmeyi planlıyoruz.
Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın Galatasaray Meydanı’ndaki buluşmalarını ve bu buluşmalara yönelik engellemelerde ortaya çıkan hak ihlallerini 13 haftadır gözlemleyen kurumlar, idari makamların Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) Maside Ocak Kışlakçı veGülseren Yoleri kararlarını uygulamamakta ısrarcı olduklarını ve kayıp yakınlarının maruz bırakıldıkları hak ihlallerinin kronik bir hal aldığını tespit etmiştir. Yetkililerin Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik tutumlarından kaynaklanan ihlaller, gözaltında kaybedilen yakınları için adalet ve hakikat talep eden Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın asli talebini görünmez kılmaktadır.
Bu duruma ek olarak 951., 952., 953., 954., 955. ve 956. haftalarda olduğu gibi 957. hafta buluşması da Beyoğlu Kaymakamlığı’nın doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik aldığı bir günlük yasaklama kararı ile hukuksuz bir biçimde engellenmiştir.
Raporda öne çıkanlar:
- Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın hakikat ve adalet taleplerini dile getirmek için buluşma mekanı haline getirdikleri Galatasaray Meydanı, meydana yakın noktalar ve meydana çıkan bazı sokaklara saatler önce polis ekipleri konuşlandırıldı.
- Halihazırda bariyerler ile çevrili olan Galatasaray Meydanı etrafında buluşma saatinden önce kalkanlı çevik kuvvet polisleri ile bir engel daha oluşturuldu.
- Cumartesi Anneleri/İnsanları’na bu hafta birçok kadın hakları savunucusu eşlik etti.
- Polis, Cumartesi Anneleri/İnsanları ve onlara eşlik eden hak savunucularının Galatasaray Meydanı’na yürümelerini engelledi. Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucuları, dağılmalarına imkan verilmeden İstiklal Caddesi üzerinde iki farklı noktada “güvenlik çemberi” içerisinde ablukaya alındı.
- Bu hafta yalnızca Galatasaray Meydanı önünde ablukaya alınan gruba seri şekilde yapılan polis anonsunda bahsedilmesine rağmen Beyoğlu Kaymakamlığı’nın yasaklama kararı kamuya açık bir şekilde yayınlanmadı. “Dağılın” anonsu yapılmayan grupta bulunan İnsan Hakları Derneği (İHD) Başkanı Eren Keskin’e ise yasaklama kararının yalnızca son sayfası gösterildi.
- 956.hafta buluşmasında olduğu gibi bu hafta da üniformayı andıran tek tip yarı-askeri kıyafetler giyen ve Terörle Mücadele Şube Müdürlüğü’ne bağlı olduğu düşünülen kişiler, Galatasaray Meydanı çevresinde çevik kuvvet polislerine ve tim liderlerine talimat verirken görüldü.
- Barışçıl protestolara yönelik polis müdahalelerindeki tavırları ve birçok suç duyurusuna konu olan eylemleri ile kamuoyunda bilinen bir polis amiri, Cumartesi Anneleri/İnsanları’na eşlik etmek için Galatasaray Meydanı’na gelen Emek Partisi (EMEP) İstanbul Milletvekili İskender Bayhan’ın danışmanını “Senin tırnaklarını çekerim” diyerek işkence ile tehdit etti. Aynı polis amiri, kendisine “hakaret” ettiğini iddia ettiği iki kadından şikayetçi oldu.
- Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucuları, herhangi bir direniş göstermemelerine rağmen bu hafta da kelepçelenerek gözaltına alındı. Gözaltına alınanların bir kısmına ters kelepçe yapıldı. Ters kelepçe yapılan bir kişi de dahil olmak üzere kelepçeli olarak gözaltına alınan bazı hak savunucuları, kalabalık ve havasız gözaltı aracında ayakta yolculuk yapmaya zorlandı.
- Gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucularının avukatları, bu hafta da “talimat var” denilerek emniyete alınmadı. Avukatlar, Güvenlik Şube amirinin kapıya gelerek kendilerini alması üzerine emniyete girebildi.
- Hukuksuz bir şekilde engellenen ve gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucuları, altı saat gözaltında tutuldu. Gözaltına alınanlar, sıcak havaya ve aralarında kronik hastalıkları olanlar olmasına rağmen ortalama yaklaşık üç saat sıcak ve havalandırması olmayan gözaltı araçlarında tutuldu.
- Gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucuları, Galatasaray Meydanı’na uzak dört farklı hastaneden serbest bırakıldı.
Beyoğlu Kaymakamlığı’nın yasak kararına ilişkin ek notlar:
Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihinde gerçekleştirdikleri 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmış ve polis engeliyle karşılaşarak gözaltına alınmıştı. Cumartesi Anneleri/İnsanları, 8 Nisan gününden bu yana geçen 15 hafta boyunca, 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi günü barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya devam etti. Gözlemci kurumlar, 944. haftadan itibaren ortak gözlem yapmaya başladı. Ortak gözlem yapılan süreçte, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararına rağmen gerçekleşen engellemelere dayanak olarak gösterilen yasaklama kararlarına ilişkin ek not ve değerlendirmelerimiz şu şekildedir:
- 947.hafta’ya kadar İstanbul Valiliği veya Beyoğlu Kaymakamlığı’nın herhangi bir yasaklama kararı tespit ve beyan edilmedi.
- Ancak,947. hafta’da gözaltı sonrasında kolluk tarafından tutulan kimlik tespit tutanağında Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 12 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı ifadesi yer aldı.
- 948. hafta ile949. hafta’larda ise gözaltı sonrasında kolluk tarafından tutulan kimlik tespit tutanağında Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 22 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı ifadesi yer alıyordu. 948. hafta’da ifade işlemleri için gidilen Güvenlik Şube’de avukatlara “Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 22 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı” olduğu belirtilerek bir yazı gösterildi. Bu yazının içeriğinde, Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü tarafından Beyoğlu Kaymakamlığı’ndan Taksim Meydanı ve çevresi ile İstiklal Caddesi üzerinde tüm toplanma, basın açıklaması ve benzeri etkinliklerin 15 gün süreyle yasaklanması talebinde bulunuyordu. Bu talebin kaymakamlık tarafından kabul edildiğine dair ıslak imzalı bir onay bulunmuyordu.
- 950. hafta buluşması ise “Avrupa’nın kulüpler bazında en prestijli organizasyonu olan 10 Haziran 2023 Cumartesi günü İstanbul’da düzenlenecek olan 2023 UEFA Şampiyonlar Ligi Finali” gerekçe gösterilerek Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından alınmış olan bir günlük etkinlik yasaklama kararıyla engellendi.
- 951. hafta ve 952. hafta buluşmaları, AYM kararlarından sonra ve bu kararlara rağmen Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik alınan bir günlük yasaklama kararları ile engellendi.
- 953. hafta buluşması, önceki iki hafta olduğu gibi doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik bir günlük yasaklama kararı ile engellendi. Bu karara, izinde olan Beyoğlu Kaymakamı Mustafa Demirelli yerine Şişli Kaymakamı Ahmet Gazi Kaya imza attı. Buna rağmen “Olur” altındaki imzada Kaya’nın Demirelli yerine “vekaleten” imza attığına dair herhangi bir ibare yer almadı.
- 953. hafta buluşmasında olduğu gibi 954. hafta buluşması da Beyoğlu Kaymakamı Mustafa Demirelli yerine Şişli Kaymakamı Ahmet Gazi Kaya’nın imza attığı Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik alınan bir günlük yasaklama kararı ile engellendi.
- 955. hafta ve 956. hafta buluşmaları da 951. haftadan itibaren olduğu gibi AYM kararlarından sonra ve bu kararlara rağmen Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik alınan bir günlük yasaklama kararları ile engellendi. Daha önceki haftalarda olduğu gibi Beyoğlu Kaymakamlığı’nın resmi web sitesinden yayınlanmayan karar, İHD İstanbul Şubesi yetkililerine, Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucularına ya da avukatlarına tebliğ edilmedi.
Hukuki durum:
Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 25 Ağustos 2018 tarihinde düzenlenen 700. hafta buluşmasının Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından yasaklanmasının ve polisin sert müdahalesinin Anayasa’nın 34. maddesince garanti altına alınan “toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının” ihlali olduğuna dair iki ayrı karar verdi. AYM, o gün gözaltına alınanlar arasında bulunan ve Cumartesi Anneleri/İnsanları’ndanMaside Ocak Kışlakçı başvurusunda oy çokluğuyla aldığı kararının “yeni ihlallerin önlenmesi için” Beyoğlu Kaymakamlığı ve Adalet Bakanlığı’na; 700. hafta buluşmasına katılan İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şube BaşkanıGülseren Yoleri başvurusunda oy birliği ile aldığı kararının ise Adalet Bakanlığı’na gönderilmesine karar verdi.
Polis müdahalesine dayanak olan yasaklama kararında 700. hafta buluşması için bildirim yapılmamış olması gerekçe olarak öne sürülmüştü. AYM, kararında toplantı ve gösterilere yönelik müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının ve orantılı olduğunun ispatının gerektiğini hatırlattı. İdari makamların toplantı ve gösteri yürüyüşlerini otomatik olarak yasaklama yoluna gitmek yerine bu hakkın etkin kullanımını sağlamaya yönelik pozitif yükümlülükleri olduğunu hatırlatan AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 1995 yılından bu yana barışçıl bir toplanma gerçekleştirdiğine dikkat çekerek idarenin bu etkinliğin yapılacağına ilişkin olarak önceden bilgisi olmadığını iddia edemeyeceğine karar verdi. Buna ek olarak AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın “gözaltında kaybedilen yakınlarının bulunması ve kamuoyunda farkındalık yaratılması için oturma eylemi düzenlemek istemesinin demokratik bir toplumda saygı ile karşılanması gerektiği” tespitinde bulundu.
Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihinde düzenlenmesi planlanan 941. Hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmak isterken polis tarafından engellenerek gözaltına alınmıştı. O haftadan bu yana 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi, barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya çalışan Cumartesi Anneleri/İnsanları, 29 Temmuz 2023 tarihine denk gelen 957. hafta buluşmasında bir kez daha engellenerek gözaltına alındı.
Haftalardır devam eden sistematik engellemelere rağmen 941. hafta buluşmasında gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları hakkında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılan soruşturmada kovuşturmaya yer olmadığına dair karar (takipsizlik kararı) verildi. 22 Mayıs 2023 tarihli takipsizlik kararında yalnızca 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 32. maddesinde tanımlanan “ihtara rağmen dağılmama” suçunun unsurlarının oluşup oluşmadığına dair değerlendirme yapan soruşturma savcısı, AYM’nin vermiş olduğu ihlal kararlarına ise herhangi bir atıfta bulunmadı.