Türkiye İnsan Hakları Vakfı Dokümantasyon Merkezi[1][2][3][4]
16-22 Temmuz 2016 Günlük İnsan Hakları Raporu
(07/036) Türkiye’de Askeri Darbe Girişimi…
Türkiye’de 15 Temmuz 2016 gecesi ülke yönetimine el koymak isteyen Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) içinden bir grup, askeri darbe girişiminde bulundu.
İstanbul’da Boğaziçi ve Fatih Sultan Mehmet köprülerinin trafiğe kapatılması ve Ankara’da savaş uçaklarının alçak uçuş yapmasıyla başlayan askeri darbe girişimi gece boyu süren çatışmaların ardından 16 Temmuz 2016’da bastırıldı.
Çatışmalar esnasında kendilerine Yurtta Sulh Konseyi adını veren askeri cuntaya bağlı birlikler TBMM’ye, MİT’e, Ankara Emniyet Müdürlüğü’ne, İstanbul Valiliği’ne, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne, Ankara’nın Gölbaşı İlçesi’ndeki Polis Özel Harekât Binası’na, Jandarma Genel Komutanlığı’na, Beştepe’deki Cumhurbaşkanlığı binasına saldırılar düzenlediler.
Darbe girişiminin duyulmasının ardından başta İstanbul ve Ankara olmak üzere pek çok kentte protesto gösterileri düzenlendi. Cuntaya bağlı birlikler, askeri araçların geçişini ve saldırılarını da engellemek isteyen bu gösterilere de saldırdı.
16 Temmuz 2016’da öğle saatlerinde bastırılan askeri darbe girişimi nedeniyle 173 sivil, 62 polis ve 5 askerin öldüğü öğrenildi.
62 polisin 55’i Ankara’da, beşi İstanbul’da, ikisi Muğla’da yaşanan olaylarda hayatını kaybetti.
Beş askerin dördü Ankara, biri İstanbul’da yaşanan olaylarda hayatını kaybetti.
173 sivilin 78’i Ankara, 94’ü İstanbul, biri Malatya’da yaşanan olaylarda hayatını kaybetti.
Darbe girişimi sırasında 1535 kişi de yaralandı. Ankara’da 96, İstanbul’da 23, Muğla’da 3, Sakarya’da bir, Bayburt’ta bir olmak üzere 124 polis yaralandı.
Ankara’da 18, Sakarya’da iki, İstanbul’da bir olmak üzere 21 asker yaralandı.
Ankara’da 800, İstanbul’da 589, Eskişehir’de bir sivil yaralandı.
Yine söz konusu çatışmalarda cuntada yer alan 24 askerin öldürüldüğü bilgisine ulaşıldı.
Askeri darbe girişiminin başladığı saatlerde cuntanın kuvvet komutanlarını alıkoyduğu bildirildi. Darp edilerek alıkonanlardan Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar 16 Temmuz 2016 günü darbe girişiminin harekât merkezi olan Ankara’daki Akıncı 4. Ana Jet Üssü’nden kurtarıldı.
Cuntaya bağlı birliklerin Muğla’nın Marmaris İlçesi’nde bir otelde tatil yaptığı öğrenilen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı da alıkoymak üzere 40 kadar komandoyu otelin bulunduğu bölgeye gönderdiği fakat Cumhurbaşkanının otele düzenlenen saldırıdan bir saat önce bölgeden ayrılarak güvenlik nedeniyle Ankara yerine İstanbul’a gönderildiği ortaya çıktı.
Darbe girişiminin bastırılmasının ardından askeri cuntaya yönelik gözaltı operasyonları başlatıldı. Yapılan soruşturma sonucu askeri cuntada yer alanların önemli bir kısmının Fethullah Gülen cemaatine bağlı olduğu ortaya çıktı.
Darbe girişiminin halen devam eden Fethullahçı Terör Örgütü/Paralel Devlet Yapılanması (FETÖ/PDY) soruşturmaları kapsamında söz konusu yapının TSK içindeki mensuplarına yönelik başlayacak olan gözaltı operasyonlarının bilgisinin alınması üzerine 15 Temmuz 2016 gecesi başlatıldığı öğrenildi.
7 bin 423’ü asker toplam 10 bin 410 kişinin darbe girişimiyle ve FETÖ/PDY ile ilişkileri olduğu gerekçesiyle gözaltına alınmasının ardından 4 bin 60 kişinin tutuklandığı bilgisine ulaşıldı. Tutuklananların 119’unun general ve amiral olduğu öğrenildi. TSK’de toplam 358 general ve amiral olduğu bildirildi. Tutuklananlar arasında cuntanın lideri olduğu iddia edilen 2. Ordu Komutanı Adem Huduti, YAŞ üyesi Akın Öztürk, Genelkurmay Başkanının, Cumhurbaşkanının başyaverleri ile AKP Genel Başkan Yardımcısı Şaban Dişli’nin kardeşi Tümgeneral Mehmet Dişli de var.
Halen gözaltı ve tutuklama operasyonları devam ederken kamu kurumları da aynı gerekçeyle uzaklaştırma, meslekten çıkarma, açığa alma kararları vermeye başladı.
Bu bağlamda yaklaşık 22 bini Milli Eğitim Bakanlığı personeli olmak üzere 57 bin kamu personeline uzaklaştırma, açığa alma gibi yaptırımlar uygulandı. Başbakanlık, FETÖ/PDY Soruşturması kapsamında kamuda tüm izinlerin kaldırıldığını ve kamu personelinin yurtdışına çıkışlarının yasaklandığını duyurdu ve halen yurtdışında görevli olarak bulunan kamu personeli de Türkiye’ye çağrıldı.
Danıştay, Yargıtay, HSYK ve Anayasa Mahkemesi gibi yüksek yargı organı üyeleri de yine darbe girişimi soruşturması kapsamında ya üyelikleri düşürüldü ya da bu yaptırımın yanı sıra tutuklandılar.
Ayrıca MEB, Fethullah Gülen cemaatiyle ilişkisi olduğu ileri sürülen 626 eğitim kurumunun lisanlarını iptal ederek bu kurumları kapattı. Bu kurumlarda görevli 21 bin öğretmenin lisansı da iptal edildi.
RTÜK ise yine aynı gerekçeyle 24 radyo ve televizyonun lisanslarını iptal etti ve bu kanalları kapattı.
24 kanal şöyle: “STV, Samanyolu Haber, Samanyolu Haber Radyo, Can Erzincan TV, Kanal 124, Yumurcak TV, Hira TV, MC TV, Dünya TV, Kanal Türk, Bugün TV, Mehtap TV, Berfin FM, Kanal Türk Radyo, Burç FM, Samanyolu Haber Radyosu, Radyo Mehtap, Haber Radyo Ege, Dünya Radyo, Radyo Küre, Merkür TV, Esra Radyo, Tuna Shoping TV, Samanyolu Haber Radyo Anadolu.”
Yükseköğretim Kurulu (YÖK), devlet ve vakıf üniversitelerinde 1577 dekanın istifasını istedi. İstifa dilekçeleri hafta boyu YÖK’e verildi.
Darbe girişiminin bastırılmasının ardından Cumhurbaşkanı ve hükümet yetkilileri halka darbeye karşı sokağa çıkma çağrısında bulundu. 16 Temmuz 2016 akşamından itibaren toplantı ve gösteriler için yasaklı olan İstanbul’da Taksim Meydanı ve Ankara’da Kızılay Meydanı’nda çeşitli gruplara toplanarak darbe girişimini protesto etti.
Gösteriler sırasında kalabalıkların “idam isteriz” şeklinde sloganlar attıkları görüldü. İstanbul’daki gösterilere katılan Cumhurbaşkanı sloganlara karşılık “halkın talebini asla yok sayamayız” dedi ve talebin görüşülmesi için TBMM’yi işaret etti.
Öte yandan 16 Temmuz 2016 akşamından beridir her akşam meydanlara çıkan kalabalıklar arasında bazı grupların eylemlerini linç girişimlerine dönüştürdükleri bilgisine ulaşıldı.
Eylemlere katılmayan fakat eylem alanlarından geçmek zorunda kalan özellikle kadınların darp edildiği, araçların tahrip edildiği, Ankara’da 10 Ekim katliamında ölenlerin anısına Ankara Garı’nın önünde yapılan anıtın saldırıya uğradığı, Hatay ve Malatya’da Alevilerin yaşadığı mahallelerin saldırıya uğradığı, yine bazı kentlerde ise Suriyelilerin saldırıya uğradıkları öğrenildi. Pek çok kentte Fethullah Gülen cemaatine ait okullar da kundaklandı.
Artvin’in Hopa İlçesi’ndeki linç girişimlerine tepki gösteren 9 kişi ise “darbeyi destekledikleri” iddiasıyla 16 Temmuz 2016’da tutuklandı.
Yine darbe girişimini protesto gösterileri devam ederken bazı gruplar da HDP binalarına saldırdı. HDP’nin Osmaniye, Hatay’ın İskenderun İlçesi, İstanbul’un Sancaktepe İlçesi, Kocaeli binalarına yönelik saldırılar düzenlendi.
Ölüm cezasının yeniden Türk hukukuna girmesine yönelik devlet ve hükümet yetkililerinin açıklamaları devam ederken uluslararası kuruluşlar ve Türkiye’deki insan hakları örgütleri bu yönde bir gelişmenin kabul edilemez olduğunu vurgulayarak Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeleri hatırlattılar.
Bu tartışmalar ve kısmi linç girişimleri devam ederken Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Şeref Malkoç yaptığı açıklamayla darbelere karşı vatandaşın meşru müdafaa hakkını savunması için ruhsatlı silah alınmasının önünün açılacağını söyledi.
Darbe girişimine yönelik soruşturma ve operasyonlar devam ederken özellikle gözaltında tutulan askerlerin tamamının işkence gördüğü, askerlerin gözaltı görüntülerinin kamuoyuna servis edilmesiyle ortaya çıktı. Askeri cuntanın lideri oldukları belirtilen komutanların darp edildikleri ve vücutlarında morlular oluştuğu söz konusu görüntülerle ortaya çıkarken başta erler olmak üzere bazı askerlere de gözaltında tecavüz edildiği iddia edildi.
Tutuklanmaları talebiyle mahkemelere sevk edilen gözaltındaki kişilerin adli tıp muayeneleri ise başsavcılıkların talimatıyla engellendi.
Fethullah Gülen cemaatine yakın gazeteler yayınlarına son verdiklerini açıklarken Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) da 16 Temmuz 2016 gecesinden itibaren yaklaşık 20 haber ajansına erişimi engelledi.
Yönetiminin kimde olduğu henüz belirlenemeyen 15 Temmuz 2016’daki darbe girişimine yönelik son gelişme ise Olağanüstü Hal (OHAL) ilân edilmesi oldu. 20 Temmuz 2016’da yapılan MGK ve Bakanlar Kurulu toplantısı sonrası Cumhurbaşkanı tarafından, Türkiye genelinde 3 ay süre ile OHAL ilân edildiği açıklandı. Resmi Gazete’de yayımlandıktan sonra 21 Temmuz 2016’da TBMM’ye sunulan OHAL, yapılan oylama sonucu Genel Kurul’da da kabul edildi.
(07/037) Diyarbakır’da Yasak Kararı…
Diyarbakır Valisi Hüseyin Aksoy’un, Sur İlçesi’ni gezerken mağaza vitrinlerinde gördüğü Kürtlerin yöresel kıyafeti olan ‘şal û şepik’ ve ‘kiras û fîstan’ın satışını yasakladığı 12 Temmuz 2016’da öğrenildi.
(07/038) Diyarbakır’da Yargılanan Eski Parti Yöneticisi…
Diyarbakır’da düzenlenen operasyon sonucu 6 Mayıs 2016’da tutuklanan Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) Diyarbakır eski İl Başkanı Zübeyde Zümrüt hakkında hazırlanan iddianamenin kabul edildiği 15 Temmuz 2016’da öğrenildi.
Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı’nca hazırlanan ve Zübeyde Zümrüt hakkında “yasadışı örgüt propagandası yaptığı” ve “2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Yasası’na muhalefet ettiği” suçlamalarından 20 yıla kadar hapis cezasının istendiği iddianameyi kabul eden Diyarbakır 5. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yargılamaya önümüzdeki günlerde başlanacak.
(07/039) Güneydoğu’da Operasyonlar, Saldırılar…
Siirt’in Eruh İlçesi’nde 18 Temmuz 2016’da Dikboğaz Jandarma Karakolu’nun üs bölgesine uzun namlulu silahlarla düzenlenen saldırı sonucu 2 asker yaralandı.
Trabzon’un Maçka İlçesi’nde 19 Temmuz 2016’da yol kontrolü yapan polis ekibine düzenlenen silahlı saldırı sonucu 3 polis öldü, 4’ü polis ve 1’i sivil toplam 5 kişi de yaralandı.
Siirt’in Şirvan İlçesi’nde 20 Temmuz 2016’da bir menfeze tuzaklanmış patlayıcının infilak ettirilmesi sonucu, 1 geçici köy korucusu öldü, 4’ü de yaralandı.
Hakkâri’nin Çukurca İlçesi’nde 20 Temmuz 2016’da çıkan çatışmada 2 asker yaralandı.
Diyarbakır’ın Ergani İlçesi’nde 22 Temmuz 2016’da bir eve düzenlenen baskın sonrasında çıkan çatışma sonucu 3 polis ve evde bulunan ve HPG militanı oldukları iddia edilen 2 kişi öldü, 2 polis de yaralandı.
Mersin’in Akdeniz İlçesi’ne bağlı Şefket Sümer Mahallesi’nde 18 Temmuz 2016’da Siteler Polis Karakolu’na atılan patlayıcının infilak etmesi sonucu 2 polis ağır yaralandı.
Van’ın İpekyolu İlçesi’ne bağlı Serhad Mahallesi’nde 15 Temmuz 2016’da önceden yerleştirilmiş 2 bombanın patlatılması sonucu 3 kişi yaralandı.
Siirt Valiliği 15 Temmuz 2016’da yaptığı açıklamayla il merkezinin bazı mahallelerinde askeri operasyon yapılacağı gerekçesiyle yeni bir duyuruya kadar sokağa çıkma yasağı ilan edildiğini duyurdu.
(07/040) Nusaybin’de Sokağa Çıkma Yasağı…
Sokağa çıkma yasağının 14 Mart 2016’da başlatıldığı Mardin’in Nusaybin İlçesi’nde, ablukanın 127. günü olan 19 Temmuz 2016’da Yenişehir Mahallesi’nde bulunan evlerindeki eşyaları çıkarmak için giden Heyhat Müjde (43) ve kızı Saadet Müjde(19) meydana gelen patlama sonucu yaşamını yitirdi.
(07/041) Hakkâri’de Yargısız İnfaz…
Hakkâri’nin Yüksekova İlçesi’ne bağlı Büyükçiftlik Beldesi’ne 18 Temmuz 2016’da tarlada çalışan çocuklarının yanına giden Sürmi İnce (55) adlı kadın askerlerin açtığı ateş sonucu vurularak öldürüldü.
(07/042) Enes Ata ve Mahsum Mızrak Davası…
Diyarbakır’da 28 Mart 2006’da, operasyonda öldürülen militanların cenazelerinin karşılanması sırasında çıkan olaylarda gaz bombası fişeğiyle yaşamını yitiren Enes Ata’nın (8) ve Mahsum Mızrak’ın (14) ölümüne neden oldukları iddiasıyla Özel Harekât Şubesi’nde görevli polis memurları Bilal Özkara, Hayrettin Akar ve Nuri Özgenç hakkında açılan davaya 19 Temmuz 2016’da devam edildi.
Diyarbakır 1. Ağır Ceza Mahkemesi’ndeki duruşma alınan ifade ve yapılan savunmaların ardından, dosyanın en önemli delillerinden biri olan gaz fişeğinin kaybolmasına ilişkin yürütülen soruşturma dosyasının akıbetinin belirlenmesi için duruşmayı 8 Aralık 2017’ya ertelendi.
(07/043) Mardin’de Darp Edilen Heyet…
Mardin’in Nusaybin İlçesi’nde devam eden sokağa çıkma yasağının 19 Temmuz 2016’da kısmi olarak kaldırılacağının duyurulması üzerine ilçeye giden aralarında DTK Eş Başkanı Leyla Güven ve HDP vekilleri Leyla Birlik ile Gürsel Yıldırım’ın da bulunduğu 60 kişilik kadın heyeti Nusaybin’de polisler tarafından darp edildi.
Kışla Mahallesi’nde yüzleri duvara dönük şekilde uzun süre bekletilen ve bir kısmı darp edilen 60 kişilik heyet daha sonra serbest bırakılırken heyeti takip eden muhabirlerin de basın kartlarına el konuldu.
(07/044) Gözaltına Alınanlar, Tutuklananlar…
Nusaybin’de haber takibi yapan JINHA editörü Zehra Doğan ve Mazlum Kavak, 21 Temmuz 2016’da oturdukları bir kafede gözaltına alındı.
Van’ın İpekyolu İlçesi’ne bağlı Xaçort Mahallesi’nde yapılan ev baskınıyla gözaltına alınan T.Ö. (14-erkek) ve Ferdin Öner (20) çıkarıldıkları mahkemece “yasadışı örgüte yardım ettikleri” iddiasıyla 19 Temmuz 2016’da tutuklandı.
Van’ın Çaldıran İlçesi’nde gözaltına alınan İbrahim Albak, Cesim Güler ve Davut Güler adlı 3 kişi “yasadışı örgüte yardım ettikleri” iddiasıyla 15 Temmuz 2016’da tutuklandı.
Diyarbakır’ın Silvan İlçesi’nde özel harekât ekipleri 15 Temmuz 2016’da düzenledikleri baskınla 20 kişiyi gözaltına aldı.
Van’ın Özalp İlçesi’nde düzenlenen ev baskınlarıyla gözaltına alınan 9 kişiden Özalp Eş Belediye Başkanı Şerafettin Özalp’in de olduğu 4 kişi “yasadışı örgüte yardım ettikleri” iddiasıyla 16 Temmuz 2016’da tutuklandı.
(07/045) Cezaevinde Kendini Yakma Eylemi Yapan Mahpusun Durumu…
Askeri operasyonları ve tutuklamaları protesto etmek için 28 Nisan 2016’da tutulduğu Edirne F Tipi Cezaevi’nde bedenini yakma eylemi yapan Mehmet Yamaç’ın durumunun kötüleştiği 19 Temmuz 2016’da öğrenildi.
Vücudunda dördüncü dereceden yanık bulunmasına rağmen tedavisinin engellendiği belirten ailesi, Mehmet Yamaç’ın vücudundaki yanıkların bulaşık teliyle temizlendiğini ileri sürdü.
(07/046) Cezaevinde Ölüm…
Şırnak’ın Uludere İlçesi’nde 2016 yılının Mart ayında düzenlenen operasyon sonucu “yasadışı örgüt üyesi olduğu” iddiasıyla tutuklanan ve Kalkandere (Rize) L Tipi Cezaevi’ne gönderilen DBP İlçe Örgütü yöneticisi Segvan Yaman’ın 18 Temmuz 2016’da tutulduğu koğuşta intihar ettiği iddia edildi.
(07/047) Medeni Yıldırım Soruşturmasında Cezasızlık…
Diyarbakır’ın Lice İlçesi’nde 2013 yılında kalekol inşaatlarına karşı yapılan eyleme askerin ateş açması sonucu Medeni Yıldırım’ın öldürülmesi ve 8 kişinin yaralanmasıyla ilgili olarak Jandarma Özel Harekât timi ve karakol komutanı hakkında yürütülen soruşturmada savcının takipsizlik kararı verdiği 19 Temmuz 2016’da öğrenildi.
(07/048) Malatya’da Yargılanan Muhabir…
Malatya’da 2 Şubat 2016’da “yasadışı örgüt üyesi olduğu” iddiasıyla tutuklanan DİHA muhabiri Nuri Akman hakkında aynı suçlamayla açılan davaya 18 Temmuz 2016’da başlandı.
Nuri Akman’ın öğrenciliği sırasında Özgür Öğrenci Derneği’ne üye olmasının ve Kobanê’de çektiği fotoğrafların delil olarak gösterildiği iddianameyi kabul eden Malatya 2. Ağır Ceza Mahkemesi’ndeki ilk duruşmada sanık muhabirin ifadesini alan mahkeme heyeti, Nuri Akman’ın tahliye edilmesine karar vererek duruşmayı erteledi.
(07/049) Sokağa Çıkma Yasakları Dönemlerinde Ölen Kişiler…
Cizre’nin Cudi Mahallesi’nde bulunan Caferi Sadık Sokak’ta bir binanın bodrumunda mahsur kalan ve 30 Ocak 2016’da yaşamını yitirdiği öğrenilen ve cenazesi Derya Karahan ile karıştırılan Sultan Irmak’ın (16) cenazesi, DNA eşleşmesinin sonuçlanması üzerine Silopi Kimsesizler Mezarlığı’ndan ailesi tarafından alınarak 15 Temmuz 2016’da Silvan’da defnedildi.
(07/050) İstanbul’da Devam Eden 3. KCK/TM Ana Davası…
“KCK Soruşturması” adı altında 20 Aralık 2011’de Terörle Mücadele Şubelerine bağlı polis ekiplerinin başta Dicle Haber Ajansı’nın (DİHA) büroları olmak üzere haber ajanslarına baskın düzenleyerek gözaltına aldığı 46 basın yayın çalışanı hakkında açılan davaya 15 Temmuz 2016’da devam edildi.
46 kişiye “yasadışı örgüt üyesi oldukları” ve “yasadışı örgüt yöneticisi oldukları” suçlamalarının yöneltildiği davada yargılama Çağlayan (İstanbul) 3. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yapıldı.
Önceki duruşmalarda avukatların 6526 sayılı Terörle Mücadele Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 1. maddesi ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Yasası’na eklenen geçici 14/4. maddesinin Anayasaya aykırı olduğunu savunarak davanın Anayasa Mahkemesi’ne gönderilmesi gerektiğini söylemişlerdi.
Bu talebi reddeden mahkeme heyeti, sanıkların ifadelerini almaya devam etti ve bu işlemin tamamlanması için duruşma sonunda yargılamanın 18 Kasım 2016’ya ertelendiğini duyurdu.
[1] Dokümantasyon Merkezi’nin hak ihlali raporu kesinleşmediği ölçüde iddiadır, ihlal iddiası yargı kararları dahil olmak üzere Dokümantasyon Merkezi’nin derinlikli araştırmaları sonucu ya kesinleşerek veri olur veya hak ihlali bilânçosundan çıkarılır.
[2] E-posta grubuna üye olmak için: eozer@tihv.org.tr adresine konu başlığına “günlük insan hakları raporu üyelik talebi” yazarak boş e-posta atınız.
[3] https://www.facebook.com/TIHV.HRFT
[4] https://twitter.com/insanhaklari