23.01.2016
16 Ağustos 2015 tarihinden bu yana başta Diyarbakır, Şırnak ve Mardin olmak üzere Hakkâri, Muş, Elazığ ve Batman’ın da olduğu toplam 7 ildeki, en az 19 ilçede, resmi olarak tespit edilebilen en az 58 süresiz ve gün boyu sokağa çıkma yasağı ilânı gerçekleşmiştir. Bu yasaklardan etkilenen en az 1 milyon 377 bin kişinin en temel yaşam ve sağlık hakları ihlâl edilmiş olup Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Dokümantasyon Merkezi verilerine göre[1], son 5 ay içerisinde en az 198 sivil (39’u çocuk, 29’u kadın, 27’si 60 yaş üstü) ve ayrıca 1 karında ateşli silahla vurulma sonucu ölü doğum sadece resmi sokağa çıkma yasağı ilânı olan zaman dilimleri içerisinde yaşamlarını yitirmiştir.
16 Ağustos 2015-21 Ocak 2016 tarihleri arasında resmi ilanlı sokağa çıkma yasakları esnasında gerçekleşen yaşam hakkı ihlallerine ilişkin ayrıntılı tabloya erişmek için tıklayınız.
Bu bilgi notunun ilçelere ilişkin ayrıntılı bilgi içeren tamamına pdf dosyası halinde erişmek için tıklayınız.
Bu bilgi notu, tablo ve görsellerin İngilizcesi için tıklayınız.
16 Ağustos 2015 tarihi ile 11 Aralık 2015 tarihleri arasında yine hukuki bir zemini olmayan sokağa çıkma yasakları uygulanmaktaydı. Ancak, 11 Aralık 2015 tarihi itibariyle yasakların uygulanış biçimi, ilân edilen bölgelerin kapsamındaki genişlik, ilân sürelerinin yine ucu açık olmasıyla birlikte yapılan askerî sevkiyat[2] ve hükümet ile devlet yetkililerinin sertleşen söylemleri, 11 Aralık 2015 günü itibariyle özellikle belirli bölgelerde farklı bir sürece girildiğini göstermektedir.
11 Aralık 2015 tarihinde Diyarbakır’ın Sur (17 saatlik bir aranın ardından yeniden) ve Mardin’in Dargeçit (29 Aralık 2015 itibariyle sona erdirilmiştir) ve ardından 14 Aralık 2015 tarihinde Şırnak’ın Cizre ve Silopi (hâlâ sürüyor ancak 19 Ocak 2016’da gece boyu uygulanmaya başlandı) ve yine Mardin’in Nusaybin (24 Aralık itibariyle sona erdirilmiştir) ilçelerinde ilân edilen ve bugün hâlâ sürmekte olan sokağa çıkma yasaklarında ise en az 113 sivil öldürülmüş (19’u çocuk, 19’u kadın ve 17 kişi 60 yaş üstü) ve ayrıca 1 karında ateşli silahla vurulma sonucu ölü doğum gerçekleşmiştir.
Bu süreçte, tanıklarca beyan edilen ölüm biçimlerine göre ise en az 40 kişi kendi evlerinin sınırları içerisindeyken, açılan ateş veya tanklardan atılan top mermilerinin evlerine isabet etmesi veya sokağa çıkma yasağının yarattığı ortamın doğrudan etkisi ile sağlık sorunları sonucu yaşamlarını yitirmiştir.
Ayrıca, 3’ü Diyarbakır’ın Sur ilçesi yakını, 1’i Nusaybin’de olmak üzere yaşamını yitirenlerden 4 kişi sokağa çıkma yasağı veya operasyon olmayan bölgelerdeki toplumsal gösteriler sırasında ve güvenlik güçlerinin açtığı keyfî ateş sonucu vurularak yaşamlarını yitirmiştir.[3]
Son olarak, 11 Aralık 2015 – 21 Ocak 2016 tarihleri arasında erişilebilen kısıtlı bilgi ile tespit edilebilen en az 21 kişi tanıkların ifadeleri ve basında yer alan video kayıtlarında sunulan iddialara göre güvenlik güçleri tarafından ambulansların engellenmesi nedeniyle sağlık hakkına erişememeleri sonucu yaşamlarını yitirmiştir. Bu kişilerden Hüseyin Paksoy, Serhat Altun ve Orhan Tunç hakkında AİHM’e yapılan acil tedbir başvuruları olumlu yanıtlanmasına rağmen kararın uygulanmaması nedeniyle Hüseyin Paksoy ve Serhat Altun yaşamlarını yitirmiş, Orhan Tunç’un ise âkibeti henüz bilinmemektedir.
Başta Türkiye’nin de taraf olduğu uluslararası belgelerden Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi ve ilgili Komite’nin 14.Genel Yorumu; Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme; Çocuk Hakları Sözleşmesi ve İşkence ve Diğer Zalimane, Gayri İnsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme’de de koruma altına alınmış ve ayrıca uluslararası bir prensip olması nedeniyle; çatışma alanlarında ve anlarında sağlık hizmetinin güvenlik gerekçesiyle sağlanamayacağı gibi bir itiraz evrensel insan hakları hukuku bağlamında kabul edilebilir olmadığı gibi sağlık hizmeti ile ilgili yapılara ve sağlık görevlilerine hiçbir şekilde müdahalede bulunulamayacağı da bu belgelerce açık biçimde ifade edilmektedir.
NOT: Bu bilgi notunda “güvenlik güçleri” olarak anılan yapılar; Emniyet Terörle Mücadele Birimleri, Polis Özel Harekat Birimleri (PÖH), Jandarma Özel Harekat Birimleri (JÖH), Askeri Birlikler, Çevik Kuvvet Ekipleri ile; JİTEM, Esedullah, Hançer Timi olarak kendilerince ve bölgedeki halkça anılan güçlerdir.
Sokağa Çıkma Yasaklarının HÂLÂ Sürmekte Olduğu İlçelerde 11 Aralık 2015 – 21 Ocak 2016 İtibariyle Yaşamlarını Yitirenlerin Listesi[4]:
SUR – 44.gün (10 Aralık 2015 gecesi verilen 17 saatlik ara öncesiyle birlikte 53.gün): 1.Serhat Doğan(19) 2.Mesut Seviktek 3.Salih Baygın(70) 4.Sezgin Demirok 5.Şoreş Mutlu 6.Cüneyt Yeni 7.İsa Oran(21) 8.Aziz İlhan(47) 9.Ramazan Öğüt(16) 10.Melek Apaydın(38) 11.Rozerin Çukur(17) 12-13.Henüz kimliği bilinmeyen 2 kişi
CİZRE – 41.gün: 1.Hediye Şen(30) 2.Doğan Aslan(24) 3.İbrahim Akan(15) 4.Selahattin Bozkurt(70) 5.Yılmaz Erz(42) 6.Lütfü Aksoy(25) 7.Zeynep Yılmaz(40) 8.Cahide Çıkal(35) 9.Doğan İşi(18) 10.Mehmet Tekin(35) 11.Mehmet Saçan(38) 12.Emine Duman(75) 13.Azime Aşan(59) 14.Dikran Sayaca(25) 15.Ferdi Kalkan(20) 16.Abdülmecit Yanık(27) 17.Hacı Özdal(25) 18.Ramazan İnce(80) 19.Miray İnce(3 aylık bebek) 20.Ali Tetik(34) 21.Kumru Işık(85) 22.Hüseyin Ertene(16) 23.Hüseyin Selçuk(5) 24.Zeynep Demir(65/70) 25.Abdülaziz Yural(28) 26.Kazım Tonğ(51) 27.Hediye Erden(60) 28.Cabbar Taşkın(40) 29.Sezai Burçin(43) 30.Besna Zırığ(50) 31.Fatma Acet(40) 32.Bişeng Goran(12) 33.Nidar Sümer(17) 34.Halis Sümer(45) 35.Osman Tekin(50) 36.Tayfur Yaşlı 37.Şivan Cebrail Mungan 38.Murat Ekici(22) 39.Murat Egül(24) 40.Şükrü Coşkun 41.Nebi Katlav 42.Ali Bağdur(25) 43.Ahmet Zırığ(35) 44.Mehmet Hacı Tongut(32) 45.Mehmet Şirin Erdinç 46.Garip Mubarız(18) 47.Veysi Elçi 48.Abdulmenaf/Abdulselam Yılmaz(50) 49-50.Henüz kimlikleri bilinmeyen 2 kişi 51.Yakup Isırgan 52.Mehmet Şahin(70’lerinde) 53.Emame Şahin(70’lerinde) 54.Yusuf Akalın(12) 55.Büşra Akalın(10) 56.Veli Müjde(38) 57.Abdullah İvedi 58.Henüz kimliği bilinmeyen 1 kişi 59.Hayrettin Şınık(10) 60.Mehmet Rıdvan Kaymaz(36) 61.Hüseyin Paksoy(16) 62.Mehmet Kaplan(35) 63.Serhat Altun(yetişkin) 64.Abdulhamit Poçal(yetişkin) 65.Selman Erdoğan(yetişkin) 66.Ahmet Tunç(50)
SİLOPİ – 41.gün (37.gün olan 19 Ocak 2016 itibariyle gece boyu yasak uygulamasına dönüştürülmüştür): 1.Hüseyin Güzel(70) 2.Yusuf Abi(80) 3.Reşit Eren(17) 4.Axin Kanat(16) 5.İbrahim Bilgin(18) 6.Şiyar Özbek(25) 7.Süleyman Çoban(70) 8.Taybet İnan(57) 9.Yusuf İnan(40) 10.Ayşe Buruntekin(40) 11.Mehmet Mete Kutluk(11) 12.Ömer Sayan(70) 13.Hasan Sanır(75) 14.Salih Erener(75) 15.Seyfettin Sidar(yetişkin) 16.İsmail Yevşan(55) 17.Necati/Nejat Öden(18) 18.Ömer Yalman(45) 19.Ömer Maslu 20.Yusuf Yağcı 21.Pakize Nayır 22.Sêvê Demir 23.Fatma Uyar 24.İslam Atak(20) 25.Hasan Yağmur(42) 26.Aydın Mete(16) 27.Henüz kimliği bilinmeyen 30’lu yaşlarında bir erkek
[1]TİHV Dokümantasyon Merkezi verileri basın taraması, ilgili kamu kurumlarının web siteleri, görüntü kayıtları ve tanık ile avukat anlatımları aracılığıyla edinilmiştir. Bu bilgi notları, geri bildirimler ve katkılarla gelişmeye her daim açıktır.
[2] Resmî olarak açıklanmamakla beraber ulusal basın yayın organlarında yer alan haberlere göre sokağa çıkma yasağının şu an sürmekte olduğu ilçelerin her birinde (Sur, Cizre, Silopi) en az 10 bin kadar güvenlik gücünün operasyonlarda yer aldığı belirtilmektedir. Ayrıca, ağır savaş koşullarında kullanılan yüzlerce askerî zırhlı aracın da (tank, panzer, top vb.) belirtilen ilçelere sevk edildiği aynı şekilde bilinmektedir.
[3] Bu kişiler: SUR’da Şerdıl Cengiz (21-Bağlar ilçesi), Şiyar Salman (18-Bağlar ilçesi) ve Şiyar Baran (13-Seyrantepe Mah.) ile NUSAYBİN’de Emire Gök’tür. (39-Gırnavas Mah.) Not: Nusaybin’de sokağa çıkma yasağı ilk 4 gün belirli mahallelerde, daha sonra tüm ilçede ilân edilmiştir.
[4] Erişilebilen kısıtlı bilgi ile tespit edilebilen isimlerden oluşan bu liste geribildirimlere açıktır.