06.02.2016
16 Ağustos 2015 ile 5 Şubat 2016 tarihleri arasında başta Diyarbakır (32 kez), Şırnak (7 kez) ve Mardin (11 kez) olmak üzere Hakkâri (4 kez), Muş (1 kez), Elazığ (1 kez) ve Batman’daki (2 kez) toplam en az 19 ilçede, resmi olarak tespit edilebilen en az 58 süresiz ve gün boyu sokağa çıkma yasağı ilânı gerçekleşmiştir. Bu yasaklardan en az 1 milyon 377 bin kişinin en temel yaşam ve sağlık hakları ihlâl edilerek etkilenmiş olup, net bir bilgi edinilememekle beraber on binlerce insanın yaşadıkları il ve ilçeleri terk ederek başka yerlerde yaşamak zorunda kaldıkları gelen bilgiler arasındadır.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Dokümantasyon Merkezi[1] verilerine göre, sokağa çıkma yasağının ilk ilan edildiği tarih olan 16 Ağustos 2015 ile 5 Şubat 2016 tarihleri arasında en az 224 sivil (42’si çocuk, 31’i kadın, 30’u 60 yaş üstü) sadece resmi sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş zaman dilimleri içerisinde ve ilgili bölgelerde hayatlarını kaybetmiştir.
16 Ağustos 2015-5 Şubat 2016 tarihleri arasında resmi ilanlı sokağa çıkma yasakları esnasında gerçekleşen yaşam hakkı ihlallerine ilişkin ayrıntılı tabloya erişmek için tıklayınız.
Bu bilgi notunun ilçelere ilişkin ayrıntılı bilgi içeren tamamına word dosyası halinde erişmek için tıklayınız.
You can also reach the fact sheet in English.
Bu verilere dahil edilmeyen kimi vakalar da şu şekildedir; Şırnak’ın Silopi ilçesinde 1 karından ateşli silahla vurulma sonucu 7 aylık ölü doğum gerçekleşmiştir. Ayrıca, 6’sı Diyarbakır’ın merkezi Sur ilçesi çevresindeki mahallelerde, 1’i Nusaybin’de ve 1’i Silvan’da olmak üzere 8 kişi de resmi sokağa çıkma yasağı ilanı veya operasyon olmayan bölgelerdeki toplumsal gösteriler sırasında ve güvenlik güçlerinin açtığı keyfî ateş sonucu vurularak yaşamlarını yitirmiştir.[2]
Ayrıca; bu kişilerden 2 Aralık 2015 tarihinde Diyarbakır’da Dağkapı Meydanı’nda polise ateş açtığı iddiasıyla polis tarafından vurularak yaşamını yitiren Güler Eroğlu(21) isimli kadının, aslında kimlik tespiti yanlış yapılan Mizgin Koçyiğit olduğu 21 Ocak 2016’da ortaya çıktı. Cenazenin kendilerine ait olduğunu belirten aileden alınan kan örneklerinin uyuşması sonucu Koçyiğit’in cenazesi gömüldüğü Batman’ın Dereköy ilçesinden alınarak Silvan’ın Dağarcık köyünde tekrar defnedildi.
11 ARALIK 2015 – 5 ŞUBAT 2016 TARİHLERİ ARASINDA DEĞİŞEN UYGULAMALAR ÇERÇEVESİNDE SOKAĞA ÇIKMA YASAKLARI ve SİVİLLERE YÖNELİK YAŞAM HAKKI İHLALLERİ
16 Ağustos 2015 tarihi ile 11 Aralık 2015 tarihleri arasında yine hiçbir hukuki zemine oturmayan sokağa çıkma yasakları uygulanmaktaydı. Ancak, yasakların uygulanış biçimindeki değişim, ilân edilen bölgelerin kapsamındaki genişleme, ilân sürelerinin yine ucu açık olmakla birlikte yapılan askerî sevkiyat[3] yapısı ve hükümet ile devlet yetkililerinin sertleşen söylemleri göstermektedir ki; 11 Aralık 2015 tarihi itibariyle özellikle belirli bölgelerde daha ağır, farklı bir sürece girilmiştir.
11 Aralık 2015 tarihinde Diyarbakır’ın Sur (17 saatlik bir aranın ardından yeniden ilan edilerek hâlâ sürmektedir) ve Mardin’in Dargeçit (29 Aralık 2015 itibariyle sona erdirilmiştir) ve ardından 14 Aralık 2015 tarihinde Şırnak’ın Cizre (hâlâ sürmektedir) ve Silopi (hâlâ sürmektedir fakat 19 Ocak 2016 itibariyle gece boyu uygulanmaya başlanmıştır) ve yine Mardin’in Nusaybin (24 Aralık 2015 itibariyle sona erdirilmiştir) ilçelerinde ilan edilen ve bugün 3 ilçede hâlâ sürmekte olan sokağa çıkma yasaklarında ise en az 142 sivil yaşamını yitirmiştir (23’ü çocuk, 21’i kadın ve 17’si 60 yaş üstü) ve bu verilere dahil edilmeyen 1 karından ateşli silahla vurulma sonucu 7 aylık ölü doğum vakası da gerçekleşmiştir.
Tanıklarca beyan edilen ölüm biçimlerine göre, 11 Aralık 2015 ile 5 Şubat 2016 tarihleri arasında en az 64 insan evlerinin sınırları içerisindeyken; 53’ü açılan ateş, tanklardan atılan top mermilerinin evlerine isabet etmesi, evlerinin enkazı altında kalarak vb. ve 11’i ise sokağa çıkma yasağının yarattığı ortamın doğrudan etkisi ile sağlık sorunları yaşamaları sonucu yaşamlarını yitirmiştir. Dahası; 35’i ateşli silah yaralanması sonucu gerçekleşen ölümler olmak üzere evleri sınırları içerisinde yaşamını yitiren bu kişilerin 41’i Cizre’de sürmekte olan sokağa çıkma yasağı sırasında hayatlarını kaybetmiştir.
Son olarak, 11 Aralık 2015 – 5 Şubat 2016 tarihleri arasında erişilebilen kısıtlı bilgi ile tespit edilebilen en az 31 kişi tanıkların ifadeleri ve basında yer alan video kayıtlarında sunulan iddialara göre güvenlik güçleri tarafından ambulansların engellenmesi nedeniyle sağlık hakkına erişememeleri sonucu yaşamlarını yitirmiştir. Bu kişilerden Hüseyin Paksoy, Serhat Altun ve Orhan Tunç hakkında AİHM’e yapılan acil tedbir başvuruları olumlu yanıtlanmasına rağmen kararın uygulanmaması nedeniyle Hüseyin Paksoy ve Serhat Altun yaşamlarını yitirmiş, Orhan Tunç’un ise akibeti hâlâ bilinmemektedir.
Başta Türkiye’nin de taraf olduğu uluslararası belgelerden Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi ve ilgili Komite’nin 14.Genel Yorumu; Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme; Çocuk Hakları Sözleşmesi ve İşkence ve Diğer Zalimane, Gayri İnsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme’de de koruma altına alınmış ve ayrıca uluslararası bir prensip olması nedeniyle; çatışma alanlarında ve anlarında sağlık hizmetinin güvenlik gerekçesiyle sağlanamayacağı gibi bir itiraz evrensel insan hakları hukuku bağlamında kabul edilebilir olmadığı gibi sağlık hizmeti ile ilgili yapılara ve sağlık görevlilerine hiçbir şekilde müdahalede bulunulamayacağı da bu belgelerde açık biçimde ifade edilmektedir. Tüm bu yaşam hakkı ihlalleri göz önünde bulundurularak; hızla etkin, bağımsız ve tarafsız soruşturmalar yürütülmesi gerekmektedir.
NOT: Bu bilgi notunda “güvenlik güçleri” olarak anılan yapılar; Emniyet Terörle Mücadele Birimleri, Polis Özel Harekat Birimleri (PÖH), Jandarma Özel Harekat Birimleri (JÖH), Askeri Birlikler, Çevik Kuvvet Ekipleri ile; JİTEM, Esedullah, Hançer Timi olarak kendilerince ve bölgedeki halkça anılan güçlerdir.
Sokağa Çıkma Yasaklarının ilk ilan edildiği 16 Ağustos 2015 tarihi ile 5 Şubat 2016 tarihi arasında mevzubahis ilçelerde Yaşamlarını Yitirenlerin Listesi:
MUŞ
Varto: 1. Rahmi Kızıltaş (36), 2. Abdullah Toprak(26), 3.-4. Henüz kimlikleri öğrenilemeyen 2 kişi
DİYARBAKIR
Silvan: 1.Serhat Bilen(25) 2.Hanife Durak(80), 3.Veysi Toraman(60) 4.Vedat Akcanım(17) 5.Deniz(7) 6.Barış Çakıcı(10) 7.Hayriye Hüdaverdi(70) 8.Ferhat/Fırat Gensur(18) 9.Müslüm Tayar(22) 10.Sertip Polat(20) 11.Engin Gezici(24) 12.İsmet Gezici (yetişkin kadın) 13.Rıdvan Us(yetişkin) 14.Mehmet Gündüz(45) 15.Yakup Sinbağ(20) 16.Süleyman Güleç(yetişkin) 17.Latif Nangir(78)
Bismil: 1. Bilal Bozkurt 2.Abdullah Sugeri(35) 3.Doğan İnce(16) 4. Şeyhmus Düşerge(18) 5.Halil Kurtiş(19) 6.Berat Güzel(12) 7.Elif Şimşek(8) 8.Agit Yıldız(22)
Sur: 1. Helin Şen(14) 2.Halil Tüzülerk(27) 3.Mehmet Demirel(yetişkin) 4.Henüz kimliği bilinmeyen 1 kişi 5.Serhat Doğan(19) 6.İsa Oran(21) 7.Sezgin Demirok 8.Şoreş Mutlu 9.Cüneyt Yeni 10.Mesut Seviktek(26) 11.Aziz İlhan(47) 12.Ramazan Öğüt(16) 13.Melek Apaydın(38) 14.Rozerin Çukur(17) 15.Turgay Girçek(19) 16.Gündüz Akmeşe(28) 17.Henüz kimliği öğrenilemeyen 80’li yaşlarında 1 erkek 18.Hakan Aslan
HAKKÂRİ
Yüksekova: 1. Fettah Es (yetişkin) 2. Yakup Babat (24), 3.-4. Henüz kimliği bilinmeyen 2 kişi 5.Mehmet Reşit Arıcı(18) 6.Naim Noyan(29) 7.Ersin Aydın
ŞIRNAK
Cizre: 1.Cemile Çağırga (10) 2.Özgür Taşkın (18) 3.Meryem Süne(53) 4.Bünyamin İrci (14) 5.Muhammed Tahir Yaramış (35 günlük) 6.Eşref Edin (56) 7.Selman Ağar (10) 8.Mehmet Emin Levent (29) 9.Osman Çağlı(18) 10.Sait Çağdavul (21) 11.Şahin Açık (74) 12.Mehmet Erdoğan (75) 13.Mehmet Sait Nayici (16) 14.Zeynep Taşkın (19) 15.Maşallah Edin (35) 16.Hacı Ata Borçin (75) 17.Gadban Bülbül (78) 18.Mehmet Dökmen (71) 19.Bahattin Sevinik (50) 20.Suphi Sarak (50) 21.İbrahim Çiçek (79) 22.Mülkiye Geçgel (48) 23.Resul Ekinci(65) 24. Hediye Şen(30) 25.Doğan Aslan(24) 26.İbrahim Akan(15) 27.Selahattin Bozkurt(70) 28.Yılmaz Erz(42) 29.Lütfü Aksoy(25) 30.Zeynep Yılmaz(40) 31.Cahide Çıkal(35) 32.Mehmet Tekin(35) 33.Doğan İşi(18) 34.Mehmet Saçan(38) 35.Emine Duman(75) 36.Azime Aşan(59) 37.Dikran Sayaca(25) 38.Ferdi Kalkan(20) 39.Abdulmecit Yanık(27) 40.Hacı Özdal(25) 41.Miray İnce(3 aylık) 42.Ramazan İnce (80) 43.Kumru Işık(85) 44.Hüseyin Ertene(16) 45.Hüseyin Selçuk(5) 46.Abdülaziz Yural(28) 47.Zeynep Demir(65) 48.Ali Tetik(34) 49.Kazım Tonğ(51) 50.Cabbar Taşkın(40) 51.Sezai Burçin(43) 52.Hediye Erden(60) 53.Besna Zırığ(50) 54.Fatma Acet(40) 55.Bişeng Goran(12) 56.Nidar Sümer(17) 57.Halis Sümer(45) 58.Osman Tekin(50) 59.Tayfur Yaşlı(19) 60.Şivan Cebrail Mungan(24) 61.Murat Ekici(22) 62.Murat Egül(24) 63.Ahmet Zırığ(35) 64.Şükrü Coşkun(20) 65.Nebi Katlav(22) 66.Ali Bağdur(25) 67.Mehmet Hacı Tongut(32) 68.Mehmet Şirin Erdinç 69.Garip Mubarız (18) 70.Veysi/Hacı Elçi(30) 71.Abdulmenaf Yılmaz(50) 72.Yakup Isırgan 73.Mehmet Şahin(77) 74.Emame Şahin (77) 75.Yusuf Akalın(12) 76.Büşra Akalın(10) 77.Veli Müjde(38) 78.Abdullah İvedi(25) 79.Hayrettin Şınık(10) 80.Mehmet Rıdvan Kaymaz(36) 81.Hüseyin Paksoy(16) 82.Mehmet Kaplan(35) 83.Serhat Altun(23) 84.Abdülhamit Poçal 85.Selman Erdoğan 86.Ahmet Tunç(50) 87.Cihan Karaman(23) 88.Rüzgar Yıldızgörer(25) 89.Selami Yılmaz(25) 90.Nusret Bayer(20) 91.Sultan Irmak(16) 92.Selim Turay(22) 93.Şervan Adıgüzel 94.Ercan Pişkin 95.Mehmet Özkul 96.Nizar Isırgan 97.Cengiz Sansak 98.Ramazan Çömlek 99.Abdullah Gün(16) 100.-115.Henüz kimlikleri bilinmeyen 16 insan
Silopi: 1. Hüseyin Güzel (70) 2.Yusuf Aybi(80) 3.Reşit Eren(17) 4.Axin Kanat(16) 5.İbrahim Bilgin(18) 6.Şiyar Özbek(25) 7.Süleyman Çoban(70) 8.Taybet İnan(57) 9.Yusuf İnan(40) 10.Ayşe Buruntekin(40) 11.Mehmet Mete Kutluk(11) 12.Ömer Sayan(70) 13.Hasan Sanır (75) 14.Salihe Şirnexi/Salih Erener(75) 15.Seyfettin Sidar(30) 16.İsmail Yevşan(55) 17.Necati/Nejat Öden(18) 18.Ömer Yalman(45) 19.Ömer Maslu(70) 20.Pakize Nayır(25) 21.Sêvê Demir(41) 22.Fatma Uyar(27) 23.İslam Atak (20) 24.Hasan Yağmur(42) 25.Aydın Mete(16) 26.Yusuf Yağcı(25) 27.Şirin Altay (43) 28.Narinç Kızıl(52) 29.Henüz kimliği bilinmeyen 30’lu yaşlarında bir erkek
MARDİN
Nusaybin: 1.Ahmet Sönmez(50) 2.Şahin Turan(25) 3.Selamet Yeşilmen(44) 4.Abdülkadir Yılmaz(65) 5.Hasan Dal(45) 6.Musur Aslan(19) 7.Emin Öz(55) 8.Muhammed Altunkaynak(19) 9.Nurhan/Nurullah Kaplan(45) 10.Şerif Alpar(55) 11.Sedat Güngör(22) 12.Mehmet Emin İnan(55) 13.Cudi Teber (23) 14.Mahsum Alpdoğan(19) 15.Fehime Aktı(56) 16.Hakan Doğan(15) 17.-18.Henüz kimliği bilinmeyen 2 kişi 19.Hüseyin Ahmet(22) 20. Medeni Orak (45) 21.Rohat Karakoç 22.Hasan Korkmaz(60)
Dargeçit: 1.İdris Cebe(18), 2.Takyedin Oral(genç erkek) 3.Necim Kılıç(67) 4.Sabahat Kılıç(28) 5.Fatma Kılıç(yetişkin kadın)
[1]TİHV Dokümantasyon Merkezi verileri basın taraması, ilgili kamu kurumlarının web siteleri, görüntü kayıtları ve tanık ile avukat anlatımları aracılığıyla edinilmiştir. Bu bilgi notları, geri bildirimler ve katkılarla gelişmeye açıktır. Bu veriler ispatlanmadığı ölçüde iddiadır, yargı kararları da dahil olmak üzere incelenerek ya kesinleşir ve veri olur veya hak ihlalleri bilançosundan çıkarılır.
[2] Bu kişiler: SUR’da Şerdıl Cengiz (21-Bağlar ilçesi), Şiyar Salman (18-Bağlar ilçesi), Şiyar Baran (13-Seyrantepe Mah.), Mizgin Koçyiğit (Güler Eroğlu sanılan kişi-Dağkapı Meydanı), Salih Baygın(70-Melik Ahmet Cad.), Çekwar Çubuk(16-Dağkapı Meydanı) ile NUSAYBİN’de Emire Gök (39-Gırnavas Mah. Not: Nusaybin’de sokağa çıkma yasağı 14-21 Aralık 2015 tarihleri arasında 4 mahallede sonrasında ise tüm ilçede uygulanmıştır. Bu ölüm 20 Aralık tarihinde yasağın olmadığı Gırnavas Mahallesi’nde gerçekleşmiştir) ve Silvan’da Mehmet Gündüz’dür(45-Feridun Mahallesi).
[3] Resmî olarak açıklanmamakla beraber ulusal basın yayın organlarında yer alan haberlere göre sokağa çıkma yasağının şu an sürmekte olduğu ilçelerin her birinde (Sur, Cizre, Silopi) en az 10 bin kadar güvenlik gücünün operasyonlarda yer aldığı belirtilmektedir. Ayrıca, ağır savaş koşullarında kullanılan yüzlerce askerî zırhlı aracın da (tank, panzer, top vb.) belirtilen ilçelere sevk edildiği aynı şekilde bilinmektedir.