Fotoğraf: Hayri Tunç
Gözlem Raporu: Cumartesi Anneleri/İnsanları 963. Hafta Buluşması
Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 963. hafta buluşmasında gözaltına alınan kayıp yakını Ali Ocak’a fiziksel şiddet ile ters kelepçe uygulandı. Gözlemciler tehdit edildi ve fiziksel müdahalelere maruz kaldı.
İnsan hakları örgütleri, Cumartesi Anneleri’nin 963. hafta buluşmasının polis tarafından engellenmesine yönelik gözlemlerini ve polis müdahalesi sırasında yaşanan hak ihlallerini raporlaştırdı. Rapora göre; 1 Mart 1995 tarihinde İstanbul’da gözaltına alınan ve ağır işkence izleri taşıyan bedeni aylar sonra bir kimsesizler mezarlığında bulunan Hasan Ocak’ın abisi Ali Ocak’a fiziksel şiddet uygulandı ve kayıp yakını ters kelepçelendi. Polis, gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve onlara eşlik eden hak savunucularını ilk sağlık kontrolü için götürüldükleri hastaneye bir kez daha kelepçeli olarak sokmak istedi. Bu hafta, hak örgütlerinin gözlemcileri fiziksel müdahalelere maruz kaldı, tehdit edildi.
Raporu Görüntülemek için Lütfen Tıklayın…
Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın zorla kaybedilen yakınları için adalet ve hakikat talebiyle 1995 yılından bu yana her hafta bir araya geldikleri Galatasaray Meydanı’nda buluşmaları, 25 Ağustos 2018 tarihindeki 700. buluşmalarına yapılan polis müdahalesinden bu yana engelleniyor. Anayasa Mahkemesi’nin, 700. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesinin toplantı ve gösteri özgürlüğünün ihlali anlamına geldiğine hükmeden iki ayrı kararı da durumu değiştirmedi.
Galatasaray Meydanı’na çıkmak isteyen kayıp yakınları ve hak savunucuları, Beyoğlu Kaymakamlığı’nın yasaklama kararları gerekçe gösterilerek engellenip gözaltına alınıyor ve her hafta işkence ve diğer kötü muamele eylemlerine maruz bırakılıyor.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Hakikat Adalet ve Hafıza Çalışmaları Derneği (Hafıza Merkezi), Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi ve Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA), kayıp yakınlarına yönelik engellemeleri her cumartesi gözlemleyip raporlaştırıyor.
Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 9 Eylül 2023 tarihinde gerçekleşen 963. hafta buluşmasına ilişkin hak örgütlerinin hazırladığı raporda öne çıkan tespitler şunlar oldu:
- Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın hakikat ve adalet taleplerini dile getirmek için buluşma mekanı haline getirdikleri Galatasaray Meydanı, meydana yakın noktalar ve meydana çıkan bazı sokaklara saatler önce polis ekipleri konuşlandırıldı.
- Halihazırda bariyerler ile çevrili olan Galatasaray Meydanı etrafında buluşma saatinden önce kalkanlı çevik kuvvet polisleri ile bir engel daha oluşturuldu.
- Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın buluşmasına yönelik müdahale öncesinde ya da sırasında meydan ve meydana yakın noktalarda ilk yardım aracı bulundurulmadı.
- Beyoğlu Kaymakamı Can Aksoy 4 Eylül 2023 tarihinde göreve başlamasına rağmen Şişli Kaymakamı Ahmet Gazi Kaya’nın vekaleten olur verdiği 8 Eylül tarihli yasaklama kararını dayanak olarak gösteren polis, Cumartesi Anneleri/İnsanları’na İstiklal Caddesi üzerinde müdahale etti.
- Cumartesi Anneleri/İnsanları ve onlara eşlik eden hak savunucularına yönelik müdahaleler sırasında yaşanan hak ihlallerini kayda almak üzere alanda bulunan gözlemcilere polisler tarafından fiziksel olarak müdahale edildi. 17 Ağustos’ta ataması yapılan Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürü, aynı zamanda fiziksel olarak da müdahale ettiği bir gözlemciyi tehdit etti.
- İstiklal Caddesi üzerindeki Albaraka Kültür Sanat binası önünde oluşturulan “güvenlik çemberi” ile ablukaya alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucularının yalnızca bir kısmına “Dağılın” anonsu yapılmasına rağmen dağılmaları için herhangi bir imkan sağlanmadan aralarında 71 yaşındaki kayıp yakını Hanife Yıldız ve 72 yaşındaki kayıp yakını Mikail Kırbayır’ın da bulunduğu 19 kişi kelepçelenerek gözaltına alındı.
- Polis, “işkence ve diğer kötü muamele yasağı”na aykırı olarak 1 Mart 1995 tarihinde İstanbul’da gözaltına alınan ve ağır işkence izleri taşıyan bedeni aylar sonra bir kimsesizler mezarlığında bulunan Hasan Ocak’ın abisi Ali Ocak’a ters kelepçe yaptı. Gözaltı işlemi sırasında Ali Ocak’a fiziksel şiddet de uygulandı.
- İstiklal Caddesi üzerinde yürürken hak savunucuları Hatice Onaran ve Meryem Bars’ın önleri kesildi ve hak savunucularının etrafı polisler tarafından çevrildi. Polis kalkanları arasında sıkıştırılan hak savunucularından Meryem Bars, astım krizi geçirerek fenalaşmasına rağmen “güvenlik çemberi” içerisinden çıkmasına izin verilmedi.
- Cumartesi Anneleri/İnsanları ve onlara eşlik eden hak savunucularının kelepçeli olarak bindirildiği 34 A 63660 plakalı gözaltı aracının, İstiklal Caddesi’ni terk ederken demir bariyere çarpması üzerine araçtaki kayıp yakınları ve hak savunucuları, elleri kelepçeli olduğu için kendilerini koruyamayarak başlarını önlerindeki koltuklara çarptı.
- İstiklal Caddesi’nde gözaltına alındıktan sonra 34 A 63660 plakalı gözaltı aracı ile Eyüpsultan Devlet Hastanesi’ne götürülen 10 kişilik grup, hastaneye kelepçeli olarak sokulmak istendi. Gözaltı aracında görevli bir polis memuru, karşı çıkan kayıp yakınları ve hak savunucularını “Gerekirse zor kullanırız” diyerek tehdit etti.
- Gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucuları, yalnızca bir tanesinin havalandırmasının açık olduğu öğrenilen gözaltı araçlarında ortalama 2 saat 14 dakika tutuldu.
- Gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve onlara eşlik eden hak savunucuları, ifade işlemleri sonrasında ikinci sağlık kontrolü için iki grup halinde Galatasaray Meydanı’na uzak iki farklı hastaneye götürüldü ve gözaltına alındıktan yaklaşık dört buçuk saat sonra bu hastanelerden serbest bırakıldı.
- Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 963. hafta buluşmasına yönelik hukuksuz polis müdahalesinin Galatasaray Meydanı ve çevresinde hayatın olağan akışını, yaya-araç trafiğini ve bölge esnafının çalışmasını olumsuz etkilediği gözlemlendi.
Raporu Görüntülemek için Lütfen Tıklayın…
Hukuki Duruma İlişkin Ek Notlar:
Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 25 Ağustos 2018 tarihinde düzenlenen 700. hafta buluşmasının Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından yasaklanmasının ve polisin sert müdahalesinin Anayasa’nın 34. maddesince garanti altına alınan “toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının” ihlali olduğuna dair iki ayrı karar verdi. AYM, o gün gözaltına alınanlar arasında bulunan ve Cumartesi Anneleri/İnsanları’ndan Maside Ocak Kışlakçı başvurusunda oy çokluğuyla aldığı kararının “yeni ihlallerin önlenmesi için” Beyoğlu Kaymakamlığı ve Adalet Bakanlığı’na; 700. hafta buluşmasına katılan İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şube Başkanı Gülseren Yoleri başvurusunda oy birliği ile aldığı kararının ise Adalet Bakanlığı’na gönderilmesine karar verdi.
Polis müdahalesine dayanak olan yasaklama kararında 700. hafta buluşması için bildirim yapılmamış olması gerekçe olarak öne sürülmüştü. AYM, kararında toplantı ve gösterilere yönelik müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının ve orantılı olduğunun ispatının gerektiğini hatırlattı. İdari makamların toplantı ve gösteri yürüyüşlerini otomatik olarak yasaklama yoluna gitmek yerine bu hakkın etkin kullanımını sağlamaya yönelik pozitif yükümlülükleri olduğunu hatırlatan AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 1995 yılından bu yana barışçıl bir toplanma gerçekleştirdiğine dikkat çekerek idarenin bu etkinliğin yapılacağına ilişkin olarak önceden bilgisi olmadığını iddia edemeyeceğine karar verdi. Buna ek olarak AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın “gözaltında kaybedilen yakınlarının bulunması ve kamuoyunda farkındalık yaratılması için oturma eylemi düzenlemek istemesinin demokratik bir toplumda saygı ile karşılanması gerektiği” tespitinde bulundu.
Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihinde düzenlenmesi planlanan 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmak isterken polis tarafından engellenerek gözaltına alınmıştı. O haftadan bu yana 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi, barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya çalışan Cumartesi Anneleri/İnsanları, 5 Ağustos 2023 tarihine denk gelen 958. hafta buluşmasında bir kez daha engellenerek gözaltına alındı. Haftalardır devam eden sistematik engellemelere rağmen 941. hafta buluşmasında gözaltına alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları hakkında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılan soruşturmada kovuşturmaya yer olmadığına dair karar (takipsizlik kararı) verildi. 22 Mayıs 2023 tarihli takipsizlik kararında yalnızca 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 32. maddesinde tanımlanan “ihtara rağmen dağılmama” suçunun unsurlarının oluşup oluşmadığına dair değerlendirme yapan soruşturma savcısı, AYM’nin vermiş olduğu ihlal kararlarına ise herhangi bir atıfta bulunmadı.
Raporu Görüntülemek için Lütfen Tıklayın…
Beyoğlu Kaymakamlığı’nın Yasak Kararına İlişkin Ek Notlar:
Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihinde gerçekleştirdikleri 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmış ve polis engeliyle karşılaşarak gözaltına alınmıştı. Cumartesi Anneleri/İnsanları, 8 Nisan gününden bu yana geçen 17 hafta boyunca, 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi günü barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya devam etti. Gözlemci kurumlar, 944. haftadan itibaren ortak gözlem yapmaya başladı. Ortak gözlem yapılan süreçte, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararına rağmen gerçekleşen engellemelere dayanak olarak gösterilen yasaklama kararlarına ilişkin ek not ve değerlendirmelerimiz şu şekildedir:
- 947. hafta’ya kadar İstanbul Valiliği veya Beyoğlu Kaymakamlığı’nın herhangi bir yasaklama kararı tespit ve beyan edilmedi.
- Ancak, 947. hafta’da gözaltı sonrasında kolluk tarafından tutulan kimlik tespit tutanağında Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 12 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı ifadesi yer aldı.
- 948. hafta ile 949. hafta’larda ise gözaltı sonrasında kolluk tarafından tutulan kimlik tespit tutanağında Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 22 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı ifadesi yer alıyordu. 948. hafta’da ifade işlemleri için gidilen Güvenlik Şube’de avukatlara “Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 22 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı” olduğu belirtilerek bir yazı gösterildi. Bu yazının içeriğinde, Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü tarafından Beyoğlu Kaymakamlığı’ndan Taksim Meydanı ve çevresi ile İstiklal Caddesi üzerinde tüm toplanma, basın açıklaması ve benzeri etkinliklerin 15 gün süreyle yasaklanması talebinde bulunuyordu. Bu talebin kaymakamlık tarafından kabul edildiğine dair ıslak imzalı bir onay bulunmuyordu.
- 950. hafta buluşması ise “Avrupa’nın kulüpler bazında en prestijli organizasyonu olan 10 Haziran 2023 Cumartesi günü İstanbul’da düzenlenecek olan 2023 UEFA Şampiyonlar Ligi Finali” gerekçe gösterilerek Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından alınmış olan bir günlük etkinlik yasaklama kararıyla engellendi.
- 951. hafta ve 952. hafta buluşmaları, AYM kararlarından sonra ve bu kararlara rağmen Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik alınan bir günlük yasaklama kararları ile engellendi.
- 953. hafta buluşması, önceki iki hafta olduğu gibi doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik bir günlük yasaklama kararı ile engellendi. Bu karara, izinde olan Beyoğlu Kaymakamı Mustafa Demirelli yerine Şişli Kaymakamı Ahmet Gazi Kaya imza attı. Buna rağmen “Olur” altındaki imzada Kaya’nın Demirelli yerine “vekaleten” imza attığına dair herhangi bir ibare yer almadı.
- 953. hafta buluşmasında olduğu gibi 954. hafta buluşması da Beyoğlu Kaymakamı Mustafa Demirelli yerine Şişli Kaymakamı Ahmet Gazi Kaya’nın imza attığı Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik alınan bir günlük yasaklama kararı ile engellendi.
- 955, 956 ve 957., 958., 959. ,960. hafta, 961. ve 962. buluşmaları da 951. haftadan itibaren olduğu gibi AYM kararlarından sonra ve bu kararlara rağmen Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik alınan bir günlük yasaklama kararları ile engellendi.
- 961. hafta buluşmasına ilişkin “yakalama tutanağı”nda belirtilen E-34255955-81381-2023080413541119791 sayılı yasaklama kararı ifade işlemlerine katılan avukatlara gösterilmemiştir. Ancak, “yakalama tutanağı”nda karar tarihi yer almayan söz konusu yasaklama kararının sayı numarası, 958. hafta için verilen 04.08.2023 tarihli yasaklama kararı ile aynı sayı numarasını taşımaktadır. Söz konusu yasaklama kararı bir gün süreli olup yasak da 05.08.2023 günü saat 23:59’da sona ermiştir. Beyoğlu Kaymakamlığı’nın resmî web sitesinde 26.08.2023 tarihine ilişkin bir yasaklama kararı yayınlanmamıştır. İHD İstanbul Şubesi yetkililerine, Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucularına ya da avukatlarına da önceden bir yasaklama kararı tebliğ edilmemiştir. 961. hafta için verilmiş bir yasaklama kararı olup olmadığı bilinmediği için avukatlar, 962. hafta buluşmasında gözaltına alınanlara eşlik ettikleri sırada bu kararı bir kez daha sormuşlardır. Görüşülen emniyet amiri, kararın henüz kendisine de ulaşmadığını beyan etmiştir.
- Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 962. hafta buluşmasına yönelik yasaklama kararı ve polis tarafından hazırlanan “yakalama tutanağı”nın incelenmesi üzerine evrakta dikkat çekici hususlar ve uyuşmazlıklar bulunduğu görüldü:
- 24 Ağustos 2023 tarihinde yayımlanan Mülki İdare Amirleri Atama Kararnamesi ile Kocaeli ili Derince Kaymakamlığı’na atanan ve 1 Eylül 2023 tarihinde görevi bıraktığına dair mesaj yayınlayan Beyoğlu Kaymakamı Mustafa Demirelli, 2 Eylül 2023 tarihinde gerçekleştirilecek 962. hafta buluşması için Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü’nün yasaklama talebine 31 Ağustos 2023 tarihinde “OLUR” vermiştir.
- 2 Eylül 2023 tarihli “yakalama tutanağı”nda gözaltılara gerekçe olarak Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından 2 Eylül tarihinde gerçekleştirilecek olan 962. hafta buluşmasına yönelik alınan 31 Ağustos 2023 tarihli ve E-34255955-81381-2023083116075051798 sayılı yasaklama kararı yerine, Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 959. hafta buluşmasına yönelik aldığı 11 Ağustos tarihli ve 2023081113524417015 sayılı karar yazılmıştır.
- “Yakalama tutanağı”nda ayrıca gözaltına alınanlara Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 31 Ağustos 2023 tarihli ve E-34255955-81381-2023083116075051798 sayılı kararının değil, Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 11 Ağustos 2023 tarihli ve 2023081113524417015 sayılı kararın tebliğ edildiği belirtilmiştir.
Raporu Görüntülemek için Lütfen Tıklayın…
Cumartesi Anneleri/İnsanları Haftalık Gözlem Raporlarına İlişkin Ek Notlar:
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Anayasa Mahkemesi’nin hak ihlali kararının ardından Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği ve Uluslararası Af Örgütü Türkiye ile birlikte Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın her hafta Galatasaray Meydanı’nda gerçekleştirdikleri buluşmalara yönelik engellemeleri ve ortaya çıkan hak ihlallerini Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) standartlarına riayet ederek gözlemleyip raporlaştırıyor.
Bu ortak izleme çalışmasının, Galatasaray Meydanı üzerindeki hukuki dayanaktan yoksun abluka kaldırılana kadar her hafta sürdürülmesi planlanıyor.
Gözlemci kurumlar, yetkililerin Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na yönelik tutumlarının, gözaltında yakınlarını kaybedenlerin adalet ve hakikat taleplerini görünmez kılmayı amaçladığını belirtiyorlar.
Önceki gözlem raporlarını görüntülemek için tıklayın.