Cumartesi Anneleri/İnsanları, 25 Kasım 2023 tarihindeki buluşmalarında herhangi bir engelleme ile karşılaşmadan Galatasaray Meydanı’nı kapatan demir bariyerler önünde açıklama yaptılar ve ardından karanfillerini Galatasaray Meydanı ile buluşturdular. Gözlemci kurumlar, son üç haftadaki olumlu gelişmelere rağmen Anayasa Mahkemesi’nin kararlarının tam olarak uygulanmadığını ve Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme haklarının farklı yöntemlerle halen kısıtlandığını vurguladılar.
Raporu görüntülemek için lütfen tıklayın…
İnsan hakları örgütleri, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 974. hafta buluşmasına dair gözlemlerini raporlaştırdı. Rapora göre; Cumartesi Anneleri/İnsanları, engellenmeden ve gözaltına alınmadan Galatasaray Meydanı’nı kapatan demir bariyerler önünde açıklama yaptılar ve karanfillerini Galatasaray Meydanı ile buluşturdular. Son iki haftadaki olumlu gelişmelere rağmen, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın buluşmalarına yönelik kısıtlamalar devam ettiği için AYM kararları tam olarak uygulanmadı.
Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın zorla kaybedilen yakınları için adalet ve hakikat talebiyle 1995 yılından bu yana her hafta bir araya geldikleri Galatasaray Meydanı’nda buluşmaları, 25 Ağustos 2018 tarihindeki 700. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesinden bu yana engelleniyor. Anayasa Mahkemesi’nin, 700. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesinin toplantı ve gösteri özgürlüğünün ihlali anlamına geldiğine hükmeden iki ayrı kararı, bu durumu halen tam olarak değiştirmedi.
AYM kararlarının ardından 8 Nisan 2023 tarihindeki 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmak isteyen kayıp yakınları ve hak savunucuları, İstanbul Valiliği’nin 24 Kasım 2022 tarih ve 2022/1 Sayılı Valilik Genel Emri ve Beyoğlu Kaymakamlığı’nın bu emre dayanan yasaklama kararları gerekçe gösterilerek 4 Kasım 2023 tarihindeki 971. hafta buluşmasına kadar engellendi ve 29 hafta işkence ve diğer kötü muamele eylemlerine maruz bırakılarak gözaltına alındı.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Hakikat Adalet ve Hafıza Çalışmaları Derneği (Hafıza Merkezi), Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi ve Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA), kayıp yakınlarına yönelik engellemeleri her cumartesi gözlemleyip raporlaştırıyor. Raporu görüntülemek için lütfen tıklayın…
Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 25 Kasım 2023 tarihinde gerçekleşen 974. hafta buluşmasına ilişkin hak örgütlerinin hazırladığı raporda öne çıkan tespitler şunlar oldu:
- Önceki hafta olduğu gibi bu hafta da Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın hakikat ve adalet taleplerini dile getirmek için buluşma mekanı haline getirdikleri Galatasaray Meydanı ve meydana yakın noktalardaki polis varlığının az olduğu gözlemlendi.
- Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın, kendilerine yönelik herhangi bir engelleme olmaması için Galatasaray Meydanı’na ikişer kişilik gruplar halinde meydana gittiği gözlemlendi.
- Galatasaray Meydanı’nı kapatan demir bariyerlerin belirli bir saate kadar meydana girişe imkan verecek şekilde açık tutulduğu fakat buluşma saatine yaklaşıldığında kapatıldığı görüldü.
- İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü’nün, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın buluşmalarının 10 kişi ile sınırlandırılması konusunda ısrarcı olduğu gözlemlendi. Hafta içerisinde İHD Eş Genel Başkanı Eren Keskin ve 25 Kasım’da İHD İstanbul Şubesi’ni ziyaret etmeyi planlayan Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu’nu (KESK) yetkililerini arayan emniyet yetkilileri, meydana yalnızca 10 kişinin çıkabileceği konusunda uyarı yaptığı öğrenildi. Emniyet yetkililerinin KESK’in ziyaret planı hakkında nereden bilgi edildiği öğrenilemedi. Buluşmanın 10 kişi ile sınırlandırılması yönündeki uyarıların buluşma saatinden önce de farklı zamanlarda tekrarlandığı öğrenildi.
- Galatasaray Meydanı’nı kapatan demir bariyerler önünde açıklama yapan Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın, ellerindeki karanfilleri demir bariyerler arkasından meydana bıraktığı görüldü.
- Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na yönelik herhangi bir engellemenin olmadığı ve Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın gözaltına alınmadığı haftada buluşmanın toplamda 11 dakika sürdüğü ve bu 11 dakikalık süre içerisinde, İstiklal Caddesi, Galatasaray Meydanı ve çevresinde hayatın olağan akışının, yaya-araç trafiğinin ve bölge esnafının çalışmasının olumsuz şekilde etkilenmediği gözlemlendi.
Hukuki durum:
Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 25 Ağustos 2018 tarihinde düzenlenen 700. hafta buluşmasının Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından yasaklanmasının ve polisin sert müdahalesinin Anayasa’nın 34. maddesince garanti altına alınan “toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının” ihlali olduğuna dair iki ayrı karar verdi. AYM, o gün gözaltına alınanlar arasında bulunan Cumartesi İnsanları’ndan~Maside Ocak Kışlakçı başvurusunda~ oy çokluğuyla aldığı kararının “yeni ihlallerin önlenmesi için” Beyoğlu Kaymakamlığı ve Adalet Bakanlığı’na; 700. hafta buluşmasına katılan İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şube Başkanı~Gülseren Yoleri başvurusunda~ oy birliği ile aldığı kararının ise Adalet Bakanlığı’na gönderilmesine karar verdi.
Polis müdahalesine dayanak olarak gösterilen yasaklama kararında 700. hafta buluşması için bildirim yapılmamış olması gerekçe olarak öne sürülmüştü. AYM, kararlarında toplantı ve gösterilere yönelik müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının ve orantılı olduğunun ispatının gerektiğine dikkat çekti. İdari makamların toplantı ve gösteri yürüyüşlerini otomatik olarak yasaklama yoluna gitmek yerine bu hakkın etkin kullanımını sağlamaya yönelik pozitif yükümlülükleri olduğunu hatırlatan AYM, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 1995 yılından bu yana barışçıl bir şekilde toplandıklarına dikkat çekerek idarenin bu etkinliğin yapılacağına ilişkin olarak önceden bilgisi olmadığını iddia edemeyeceğine kanaat getirdi. Buna ek olarak AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın “gözaltında kaybedilen yakınlarının bulunması ve kamuoyunda farkındalık yaratılması için oturma eylemi düzenlemek istemesinin demokratik bir toplumda saygı ile karşılanması gerektiği”ne hükmetti.
Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihindeki 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmak istedi ve polis tarafından engellenerek gözaltına alındı. O haftadan bu yana 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi, barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya çalışan Cumartesi Anneleri/İnsanları, 4 Kasım 2023 tarihine denk gelen 971. hafta buluşmasına kadar her hafta polis tarafından engellenerek gözaltına alındı. 4 Kasım’daki buluşma sırasında kolluk kuvveti tarafından “güvenlik çemberi” içerisine alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucuları fiili olarak yaklaşık 25 dakika güvenlik çemberi içinde tutulsa da önceki 29 haftanın aksine gözaltı işlemi uygulanmadı.
Gözlemci kurumlar, AYM kararlarının uygulanma durumuna dair şu hususlara dikkat çeker:
Önceki iki hafta olduğu gibi Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 974. hafta buluşması da polis tarafından engellenmemiştir. 25 Kasım 2023 tarihinde gerçekleştirilen 974. hafta buluşmasında Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik bir engelleme olmasa da aşağıda belirtilen sebeplerden ötürü AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı ve Gülseren Yoleri kararlarının uygulandığını söylemek mümkün değildir.
- AYM1 ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin2 içtihatlarına göre bir toplantının kısıtlanması kavramı, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılması öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılan müdahaleleri kapsamaktadır. Bu bağlamda, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 974. hafta buluşmasının kolluk tarafından kısıtlandığı tespit edilmiştir. Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın yapmak istedikleri basın açıklaması öncesinde, sonrasında ve hatta basın açıklaması sırasında gözetim altında tutuldukları, daha da önemlisi hakkın kullanımına yönelik müdahalelere maruz bırakıldıkları gözlemlenmiştir. Basın açıklamasına katılacak kişi sayısının 10 olarak kısıtlanması bunun en önemli göstergelerinden biridir.
- Bilindiği gibi Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın Galatasaray Meydanı’ndaki buluşmaları, zorla kaybedilen yakınlarının akıbetini soran ve faillerin tespit edilmesini talep eden bir basın açıklaması düzenlemekten ibarettir. Kolluk tarafından Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın İstiklal Caddesi üzerinden yürümesinin engellenmesi, basın açıklamasına katılacak kişi sayısının kolluk tarafından belirlenmesi barışçıl toplantı ve gösteri hakkı ile birlikte seyahat özgürlüklerine de bir müdahale niteliği taşımaktadır. Kolluk kuvvetlerinin bir araya gelmeyi engelleyici hareketlerinin, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın ve insan hakları savunucularının toplanma özgürlüklerini kullanmaları üzerinde caydırıcı bir etki yaratabileceğini, bu caydırıcı etkinin de kendi başına toplanma özgürlüğüne yönelik bir müdahale olduğunu belirtmek gerekmektedir.3
- Bu tarz müdahale ve kısıtlamalar, AYM’nin de işaret ettiği gibi4 Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın zorla kaybedilen yakınlarının akıbetine ilişkin kamuoyunda farkındalık oluşturmaya yönelik çalışmalarını da olumsuz şekilde etkilemektedir. Dahası, bu tarz müdahale ve kısıtlamalar Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın AYM’nin de “saygı ile karşılanması” gerektiğini tespit ettiği faaliyetlerinin kriminalize edilmesi çabasının devamı niteliğindedir. Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik önceki haftalardaki engelleme ve müdahaleler ile birlikte düşünüldüğünde bu hafta gözlemlenen kısıtlama ve müdahaleler, kolluğun Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik müdahalelerinin farklılaşarak devam ettiğini göstermektedir.
Cumartesi Anneleri/İnsanları Haftalık Gözlem Raporlarına İlişkin Ek Notlar:
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Anayasa Mahkemesi’nin hak ihlali kararının ardından Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği ve Uluslararası Af Örgütü Türkiye ile birlikte Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın her hafta Galatasaray Meydanı’nda gerçekleştirdikleri buluşmalara yönelik engellemeleri ve ortaya çıkan hak ihlallerini Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) standartlarına riayet ederek gözlemleyip raporlaştırıyor.
Bu ortak izleme çalışmasının, Galatasaray Meydanı üzerindeki hukuki dayanaktan yoksun abluka kaldırılana kadar her hafta sürdürülmesi planlanıyor.
Gözlemci kurumlar, yetkililerin Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na yönelik tutumlarının, gözaltında yakınlarını kaybedenlerin adalet ve hakikat taleplerini görünmez kılmayı amaçladığını belirtiyorlar.
Önceki gözlem raporlarını görüntülemek için tıklayın.
Dipnotlar:
1: Bkz. Halkevleri Derneği, Başvuru. No: 2015/9174, 7/3/2019, https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2015/9174
2: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 11. maddesine ilişkin Rehber, https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Guide_Art_11_TUR
3: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 11. maddesine ilişkin Rehber, par. 74-75.
4: Bkz. Maside Ocak Kışlakçı Kararı Para. 26 ve Gülseren Yoleri Kararı, par. 19.