24 Temmuz 2019 tarihli açıklamamız:
Basına ve kamuoyuna,
Suriyelilerin Zorla ve Toplu Sınır Dışı İşlemleri Derhal Durdurulmalıdır.
Son dönemlerde göçmenlere, özellikle Suriyelilere karşı ayrımcılığın, nefret söyleminin ve hatta linç girişimlerinin arttığı görülmektedir. Göçmenlere zorla “gönüllü geri dönüş” belgesi imzalatıldığı, toplu halde sınır dışı edilerek can güvenliklerinin olmadığı Suriye gibi savaş bölgelerine gönderildikleri medyaya yansıyan haberler ve görüntülerden anlaşılmaktadır. 22 Temmuz’da İstanbul Valiliği tarafından yapılan açıklamada bu durum, “düzensiz göçle mücadele çalışmaları” olarak ifade edilmiştir. Ek olarak, İçişleri Bakanı 2019 yılının başından 20 Temmuz’a dek 43 bin kişinin sınır dışı edildiğini ve yılsonuna dek ortalama 80 bin göçmenin sınır dışı edilmiş olacağını belirtmiştir. Tüm bu yaşananlar ve ifadeler temel hak ve özgürlükler bakımından oldukça endişe vericidir.
İltica hakkı ve seyahat özgürlüğü herkesin temel haklarından olmakla birlikte, göçmenlerin hakları başta yaşam hakkı olmak üzere, hem uluslararası düzeyde sözleşmelerle hem de ulusal düzeyde yasalarla düzenlenmiş ve garanti altına alınmıştır. Türkiye, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 90. Maddesi gereği, “usulüne uygun olarak yürürlüğe girmiş uluslararası sözleşmeleri kanun hükmünde” kabul etmektedir. Bu sözleşmelerin yasalarla uyuşmadığı hallerde ise, uluslararası sözleşme hükümleri esas alınmaktadır. Bu nedenle bir hukuk devleti olarak Türkiye, iltica hakkını konu alan 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ve 1967 Ek Protokolü’ne taraf bir ülke olarak bu Sözleşme ve Protokollerden kaynaklanan sorumluluğunu yerine getirmekle mükelleftir. İlgili belgeler uyarınca ise, “mültecilerin ırk, din, sosyal gruba tabiiyeti, siyasi fikirleri nedeniyle ülkesine döndüğünde hayatı ya da özgürlüğü tehdit altında olacaksa, sözleşmeye taraf devletler hiçbir suretle mültecileri geri gönderemez veya iade edemez.” Bu durum 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 4. maddesinde de “Geri Gönderme Yasağı” başlığı altında ifade edilmiştir. Ayrıca, Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 4 numaralı Protokol yabancıların toplu halde sınır dışı edilmesini yasaklamaktadır. Zorunlu hallerde yapılacak sınır dışı işlemlerinin, usulüne uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Zorla ve toplu sınır dışı işlemlerine ilişkin sosyal medyaya yansıyan görüntülerde göçmenlere kelepçe uygulandığı, otobüslerde yerlerde oturtularak seyahat ettirildiği görülmekte; yine sınır dışı işlemleri sırasında kaba dayak ve kötü muamele iddiaları öne sürülmektedir ki, mutlak olan işkence yasağının ihlali anlamına gelen bu iddialar bilhassa kaygı vericidir. Göçmenlerin seyahat özgürlüğünün kısıtlanması ve zorunlu ikamet, temel hak ve hürriyetlerin engellendiği anlamına gelmektedir.
Göçmenlerin toplu biçimde sınır dışı edilmesinde hukuk ihlallerinin yanı sıra, gerek Türkiyeli gerek Türkiyeli olmayan kişilerde, göçmenlerle ilgili yarattığı toplumsal algı ve bunun etkilerinin dikkatle düşünülmesi gerekir. Bir yandan, hali hazırda yaşamlarının pek çok zorluk, yoksunluk ve endişe içinde geçiren Suriyeliler ve diğer tüm göçmenler için, Türkiye hukuki güvencenin olmadığı ve belirsizliğin arttığı bir ülke haline gelmektedir. Öte yandan Suriyelilerin topluca sınır dışı edilmesi, Türkiye toplumunda göçmenlerin suçlu olarak damgalanmasına neden olmaktadır. Bunun da, Türkiye’de yaşamaya devam eden Suriyelilerin topluma tam katılımının önünde engel oluşturacağı açıktır.
Göçmen karşıtlığı üzerinden farklı yerlerde gerçekleşen linç olaylarının artışı göz önüne alındığında, devletin hukuki sorumluluklarına ek olarak, toplumsal barış ve huzuru korumak üzere hareket etmesi beklenir. Siyasi aktörlerin, kamu görevlilerinin ve kurumlarının, ayrıştırıcı, kriminalize edici, nefret söylemini körükleyici ifade ve tutumlar yerine; ortak yaşamı kurmaya yönelik, hak temelli söylem üretmesinin ve politikalar izlemesinin gerekliliğinin bir kez daha altını çizmek istiyoruz.
Bir an önce, hukuksuz uygulamalar sona erdirilmeli, göçmenlerin ulusal ve uluslararası hukuktan gelen haklarını kullanmalarının zemini sağlanmalı, toplumsal barış ve huzurun sağlanması yönünde gerekli tüm adımlar derhal atılmalıdır.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı