Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) İstanbul Temsilciliği ve İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şubesi, 26 Haziran İşkenceye Karşı Mücadele ve İşkence Görenlerle Dayanışma Günü nedeniyle Arnavutköy Geri Gönderme Merkezi önünde, mültecilere yönelik işkence, kötü muamele ve hak gasplarına karşı bir basın açıklaması yaptı.
Bilgi Notu: Mültecilere Yönelik İşkence ve Hak İhlallerine Son!
26 Haziran İşkenceye Karşı Mücadele ve İşkence Görenlerle Dayanışma Günü’nde, Arnavutköy Geri Gönderme Merkezi önünde bir kez daha yüksek sesle dile getiriyoruz:
İşkence mutlak olarak yasaktır! Bu yasağın hiçbir istisnası yoktur! İşkence insanlık onuruna karşı bir fiildir! İnsanlık onuru işkenceyi mutlaka yenecektir!
Türkiye, savaş, zulüm ve ağır insan hakları ihlalleri nedeniyle milyonlarca insanın göç ettiği bir ülke. Ancak göç etmek zorunda olan insanlar, güvenlik arayışıyla geldikleri ülkede yeni bir baskı rejimiyle karşı karşıya kalıyor. Özellikle Geri Gönderme Merkezleri (GGM), Türkiye’de mültecilerin en ağır hak ihlallerine maruz kaldığı, şeffaflıktan uzak, denetimsiz ve hesap vermeyen yapılar olarak varlıklarını sürdürüyor.
Resmi verilere göre 23 ilde faaliyet gösteren 27 GGM, yaklaşık 21.000 kişilik kapasiteye sahiptir. 2024 yılının ilk sekiz ayında, “düzensiz” olarak tabir edilen 126.766 göçmenin büyük çoğunluğu bu merkezlere sevk edilmiştir. Mahkeme kararı olmadan alıkoyulan mülteciler; hukuki yardım, tercüman desteği, sağlık hizmeti ve temel insani koşullardan yoksun bırakılmaktadır. Fiziksel şiddet, cinsel taciz, kötü beslenme, hijyen yetersizliği ve iletişim hakkı ihlalleri GGM’lerde sistematik hale gelmiştir. Avrupa Konseyi İşkenceyi Önleme Komitesi (CPT)’nin 2022 tarihli denetim raporu, GGM’lerde mahremiyetin ihlali, sağlık hizmetlerinin yetersizliği ve çocukların travmatik koşullarda tutulduğunu tespit etmiş ancak bu uyarılar dikkate alınmamıştır.
GGM’ler, aynı zamanda Türkiye’deki göç rejiminin en kapalı, en az şeffaf ve denetimden en uzak alanlarını oluşturmaktadır. Bu merkezlerde tutulan kişilere dair bilgiye erişim ciddi biçimde engellenmektedir. Ayrıca, avukatların müvekkilleriyle görüşmelerine yönelik fiili ve idari engeller, insan hakları örgütlerinin bilgi edinmesini neredeyse imkânsız hale getirmektedir. Görüşmelerin sınırlandırılması, iletişim haklarının kısıtlanması ve keyfi uygulamaların norm haline gelmesi, birçok durumda bu merkezlerdeki koşulları cezaevlerinden çok daha ağır kılmaktadır. Zaman zaman kamuoyuna yansıyan şüpheli ölümler, ağır sağlık sorunları ve işkence iddiaları hakkında resmi makamlarca veri paylaşılmaması, şeffaflık ve hesap verilebilirlik eksikliğini çarpıcı şekilde ortaya koymaktadır.
En savunmasız gruplar arasında yer alan çocuklar, engelliler, kronik hastalar ve LGBTİ+ mülteciler, GGM’lerde çok daha ağır koşullara maruz kalmaktadır. LGBTİ+ bireyler ve HIV+ kişiler, yalnızca ayrımcılığa değil, aynı zamanda sistematik şiddete, damgalamaya ve işkenceye maruz bırakılmaktadır. Cinsel yönelim temelli şiddet ve HIV statüsüne bağlı dışlama, GGM’lerde yaygın bir uygulama haline gelmiştir. İHD İstanbul Şubesi’ne 2024 yılı başından itibaren yapılan 148 bireysel başvuru ve işkence gördüklerini beyan ederek TİHV’e başvuran onlarca mültecinin yaşadıkları, bu ihlallerin ne denli yaygın ve yapısal olduğunun göstergesidir. Başvurularda, mültecilerin sokaktan rastgele ve keyfi biçimde alındığı, farklı karakollarda tutulduktan sonra bazen aynı kentte bulunan GGM’ye bazen ise binlerce kilometre uzaklıkta yer alan bir başka GGM’ye sevk edildikleri, sevk esnasında da işkence ve kötü muameleye maruz kaldıkları, aylarca bazen de bir yılı geçen sürelerde GGM’lerde tutuldukları ve tüm bu alıkonma süreçlerinde fiziksel/psikolojik işkenceye maruz kaldıkları bildirilmiştir.
Belirtmek gerekir ki, son derece denetimsiz bir konumda olan bu kapatılma mekanlarının yani GGM’lerin inşası ve işleyişi, Avrupa Birliği tarafından sağlanan ekonomik katkılarla mümkün kılınmaktadır. AB tarafından şimdiye dek bu merkezlere yaklaşık 213 milyon Euro düzeyinde ekonomik destek sağlanmıştır. Ancak bu merkezlerde yaşanan ağır hak ihlallerine dair şeffaf, bağımsız ve düzenli bir denetim mekanizmasının kurulmaması ciddi bir sorundur. Uluslararası yükümlülüklerin gereği olarak, bu desteklerin insan hakları standartları çerçevesinde izlenmesi ve hesap verilebilirliğin sağlanması gerekmektedir.
Bu durum, yalnızca bireysel mağduriyetler üretmekle kalmamakta; insan hakları ihlallerinin belgelenmesini ve kamuoyuna ulaşmasını da sistematik biçimde engellemektedir. Şeffaf olmayan yapılar denetimsiz alanlara dönüşmekte, temel insan hakları idarenin keyfiyetine terk edilmektedir. Bu merkezlerde yaşanan ihlallerin görünür kılınması, bağımsız denetimlerin sağlanması ve mültecilerin temel haklarının güvence altına alınması hem Türkiye’nin hem de bu yapıları ekonomik olarak destekleyen uluslararası aktörlerin acil sorumluluğudur.
İşkencenin hiçbir istisnasının olamayacağını, ulusal ve uluslararası tüm insan hakları belgelerinde mutlak bir yasak olarak düzenlendiğini hatırlatarak; aşağıdaki taleplerimizi kamuoyuna ve tüm yetkili kurumlara iletiyoruz:
- Tüm Geri Gönderme Merkezleri kapatılmalı, insan onuruna dayalı, koruma temelli ve hak odaklı alternatif mekanizmalar geliştirilmelidir.
- Geri Gönderme Merkezleri kapatılana kadar, mevcut merkezler ilgili uluslararası standartlarla uyumlu olarak, bağımsızlığından şüphe duyulmayan insan hakları mekanizmaları ile insan hakları örgütlerinin etkin denetimine derhal açılmalı; sivil toplum kuruluşlarının, insan hakları örgütlerinin, baroların ve uluslararası insan hakları mekanizmalarının bu alanlara düzenli ve engelsiz erişimi sağlanmalıdır.
- Çocuklar, engelliler, LGBTİ+ bireyler ve kronik hastalarGGM’lerde tutulmamalı, koruma temelli çözümler sunulmalıdır.
- GGM’lerinkent yaşamından izole edilerek konumlandırılmasına son verilmeli, erişim koşulları insan hakları standartlarına uygun olmalıdır.
- Avrupa Birliği tarafından sağlanan ekonomik katkılar, insan hakları kriterleri doğrultusunda izlenmeli; bu merkezlerde yaşanan ihlaller karşısında uluslararası şeffaflık ve denetim yükümlülüğüyerine getirilmelidir.
- Cenevre Sözleşmesi’ndeki coğrafi çekincekaldırılmalı, mültecilik evrensel bir hak olarak tanınmalıdır.
- İşkence, kötü muamele ve insanlık dışı uygulamalarla ilgili tüm başvurular ilgili uluslararası standartlarla uyumlu olarak bağımsızlığından şüphe duyulmayan insan hakları mekanizmaları ile insan hakları örgütleri tarafından derhal soruşturulmalı; sorumlu kamu görevlileri hakkında etkili ceza ve disiplin süreçleri işletilmelidir. Bu soruşturmalar, BM İşkenceye Karşı Komite’nin 14 Ağustos 2024 tarihli tavsiyelerine uygun olarak, kolluk görevlilerinin aşırı güç kullanımına dair iddiaların hızlı, tarafsız, bağımsız ve etkili şekilde incelenmesini, suçlu bulunanların cezalandırılmasını ve mağdurlara uygun giderim sağlanmasını güvence altına almalıdır.
- GGM’lerde tutulanlarınsağlık, gıda, barınma ve iletişim ihtiyaçları insan onuruna uygun şekilde karşılanmalıdır.
- İşkencesiz, kapatmaya dayalı olmayan ve insan onurunu esas alan bir göç rejimi mümkündür.Bunun için politik irade, insan hakları örgütlerinin etkin katılımı ve uluslararası yükümlülüklere koşulsuz bağlılık esastır.
İşkencenin hiçbir koşulda meşrulaştırılamayacağını bir kez daha vurguluyoruz.
Mülteciler yalnız değildir!
İşkencesiz, onurlu bir yaşam herkesin hakkıdır!
İnsanlık onuru işkenceyi yenecek!
İşkencesiz bir dünya mümkün!
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) İstanbul Temsilciliği
İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şubesi