16 Ağustos 2015 – 16 Ağustos 2016 Bilgi Notu

21.08.2016

 Çözüm sürecinin dondurulmuş olduğunun ilanı ardından uygulanmaya konulan ve Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu’nun (Venedik Komisyonu) 13 Haziran 2016 tarihli Görüş Raporunca da hukuksuzluğu ilan edilen[1] sokağa çıkma yasaklarının uygulanmaya başlandığı ilk tarih 16 Ağustos 2015’ten bu yana geçen 1 yıllık süre içerisinde başta DİYARBAKIR (61 kez), MARDİN (18 kez), ŞIRNAK (13 kez) ve HAKKÂRİ (11 kez) olmak üzere MUŞ (2 kez), BATMAN (2 kez), BİNGÖL (2 kez), ELAZIĞ (1 kez) ve TUNCELİ (1 kez) dahil toplam 9 il ve en az 35 ilçede, resmi olarak tespit edilebilen en az 111 süresiz ve gün boyu sokağa çıkma yasağı ilanı gerçekleşmiştir. Bu yasaklar nedeniyle 2014 nüfus sayımına göre ilgili ilçelerde yaşadığı bilinen en az 1 milyon 671 bin kişinin en temel yaşam ve sağlık hakları ihlâl edilmiştir.

Daha önce de belirttiğimiz üzere; uygulanması ve sonuçlarıyla bir bütün olarak ele alınması gereken aralıksız sokağa çıkma yasakları pratiklerinin 11 Aralık 2015 tarihi itibariyle yasakların uygulanış biçimindeki değişim, ilân edilen bölgelerin kapsamındaki genişleme, ilân sürelerinin yine ucu açık olmakla birlikte sürelerindeki uzunluk, yapılan askerî sevkiyatın yapısı[2], ağır savaş silahlarının yerleşim birimleri içerisinde kullanılması ile bunlara uygun geliştirilen adli süreçler öncesine kıyasla çok daha ağır bir sürece girildiğini göstermiştir.

Bu bağlamda, geçmiş bilgi notlarımızda ve ilgili diğer kurumlarla ortak yayınladığımız inceleme raporlarında[3] ayrıntılı olarak yer verdiğimiz ağır insan hakları ihlalleri, Türkiye’nin de taraf olduğu çiğnenen uluslararası belgeler ve elbette 20 Temmuz 2016’da ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) sonrasında bilgi edinme, gerçeği bilme hakları ve haber alma özgürlüğünün erişilemez kılındığını yinelemek gerekir.

TİHV Dokümantasyon Merkezi verilerine göre, böylesi bir ortamda ölümlerine ilişkin kısmi bilgiye erişilebilen en az 321 sivilin 16 Ağustos 2015 ile 16 Ağustos 2016 tarihleri arasında sadece resmi sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş zaman dilimleri içerisinde, bu kapsamdaki bölgelerde yaşamlarını yitirdikleri tespit edilebilmiştir. Bu kişilerden; 79’u çocuk, 71’i kadın ve 30’u 60 yaşın üzerindedir.

Yine bu kişilerden en az 73’ünün sağlığa erişim hakkından yoksun bırakılmaları sonucu yaşamlarını yitirdikleri iddia edilmektedir. En az 202 sivilin ise ev sınırları/kapalı alanlar içerisinde yaşamlarını yitirdikleri belirtilmektedir. Kapalı alanlarda yaşamını yitiren bu kişilerin 23’ünün de sokağa çıkma yasağı ve çatışma ortamının yarattığı etki ile sağlık sorunları yaşamaları sonucu yaşamlarını yitirdikleri düşünülmektedir. Çarpıcı bir durum olarak ev sınırları/kapalı alanlar içerisinde yaşamlarını yitiren en az 202 sivilden 147’si ise sadece Cizre ilçesinde bulunan kişilerdir.

2016 Nisan ayı itibariyle sokağa çıkma yasağı ilan edilen alanların çoğunun büyük yıkımlar yaşamış olan ilçe merkezlerinden bağlı köy ve mezralara kaydırılmış olduğu da görülen bir diğer durumdur. Bu köy ve mezraların daha ziyade 1987 ve 2002 yılları arasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde süren Olağanüstü Hal (OHAL) uygulaması sırasında, ağırlıklı olarak 1990’lı yıllarda boşaltılarak yine nüfusu zorunlu göçe tabi tutulmuş köylerden olması ise dikkat çekicidir.

Ayrıca, yukarıda bahsi geçen tüm bu verilere dahil edilmese de; Şırnak’ın Silopi ilçesinde 1 karından ateşli silahla vurulma sonucu 7 aylık ölü doğum meydana gelmiş; en az 16 sivil sokağa çıkma yasağının sürdüğü ilçelerin yakınındaki mahallelerde resmi sokağa çıkma yasağı ilanı veya operasyon olmayan bölgelerdeki toplumsal gösteriler sırasında, güvenlik güçlerinin açtığı ateş sonucu vurularak veya göz yaşartıcı kimyasallar gibi toplumsal olaylarda zor kullanım araçlarının yarattığı etki nedeniyle ve sokağa çıkma yasaklarının kaldırıldığı/gündüz saatlerinde uygulanmadığı bölgelerde çatışma atıklarının infilak etmesi sonucu yaşamlarını yitirmiştir.[4]

TİHV Dokümantasyon Merkezi’ne ait geçmiş bilgi notlarında da belirtildiği üzere, sokağa çıkma yasaklarının uygulanmaya başlandığı tarih itibariyle düzenli olarak Günlük İnsan Hakları Raporları ve dönemsel olarak bilgi notları biçiminde kamuoyunun bilgisine sunulan bu veriler basın taraması, ilgili kamu kurumlarının resmi web siteleri, tanık ve avukat anlatımları, görüntü kayıtları, sivil toplum örgütleri ve siyasi partilerin raporları ve başvurulan tanıklıkları vb. araçlar vasıtasıyla derlenmekte; yargı kararları da dahil olmak üzere incelenerek kesinleşmekte veya ispatlanmadığı ölçüde iddia olarak kalıp hak ihlalleri bilançosundan çıkarılmaktadır.

TİHV olarak meydana gelen her ölümden aynı üzüntü ve endişeyi duyuyor olsak da, TİHV Dokümantasyon Merkezi Sokağa Çıkma Yasaklarına ilişkin Bilgi Notları’nın bugüne kadar sadece yaşamlarını yitiren sivilleri kapsaması, hem bu süreçte sivillerin uğradığı yaşam hakkı ihlallerinin Türkiye’nin geçmiş yıllarına oranla kıyaslanamayacak ölçüde oluşunun getirdiği sorumluluktan hem de güvenlik güçleri ve militanlara ilişkin bilgilerdeki eksiklik ve çelişkilerin hâlâ kamuoyu ile paylaşılabilir ölçüde teyit edilebilir durumda olmayışından kaynaklanmaktadır.

Yine de, sivil, güvenlik gücü, militan; sokağa çıkma yasağı uygulanan alanlardaki çatışmalı ortamlarda yaşamını yitiren her bir kişiye dair çalışmalarımız ulaşılabilen tüm bilgi, belge ve tanıklıklar ışığında sürmektedir. Sivillere ilişkin son bilgi notumuza kıyasla güncel isim listemizde mevcut değişikliklere dair de aynı şekilde çalışmalarımızın sürdüğünü ancak sadece bugün itibariyle kamuoyunun bilgisine sunulabilir düzeyde teyit edebildiğimiz verileri kullandığımızı vurgulamak isteriz.

Bu bilgi notunun tamamı 34 sayfa olup, yukarıda yer alan tüm tespitlere ilişkin ayrıntılı bilgilere bilgi notunun tamamı buradan indirilerek erişilebilir.

Please visit this link to view the Fact Sheet over curfews in southeastern Turkey in English.

Sokağa çıkma yasakları ilan tarihlerine ilişkin tabloyu indirmek için tıklayınız.

NOT: Bu bilgi notunda “güvenlik güçleri” olarak anılan yapılar; Emniyet Terörle Mücadele Birimleri, Polis Özel Harekat Birimleri (PÖH), Jandarma Özel Harekat Birimleri (JÖH; JÖH Fatihler Taburu, JÖH Efeler Taburu, JÖH Dadaşlar Taburu), Askeri Birlikler, Çevik Kuvvet Ekipleri ile; JİTEM, Esedullah Timi, Hançer Timi, olarak kendilerince ve bölgedeki halkça anılan güçlerdir.

TİHV Dokümantasyon Merkezi Verilerine Göre 16 Ağustos 2015 Tarihinden Bu Yana Sokağa Çıkma Yasaklarında Yaşamını Yitiren Siviller

TİHV DOKÜMANTASYON MERKEZİ VERİLERİNE GÖRE 16 AĞUSTOS 2015 – 16 AĞUSTOS 2016 TARİHLERİ ARASINDAKİ 1 YIL İÇERİSİNDE SOKAĞA ÇIKMA YASAKLARINDA YAŞAMINI YİTİREN SİVİLLER

MUŞ

Varto: 1. Rahmi Kızıltaş (36), 2. Abdullah Toprak(26)

DİYARBAKIR

Silvan: 1.Serhat Bilen(25) 2.Hanife Durak(80) 3.Veysi Toraman(60) 4.Vedat Akcanım(17) 5.Barış Çakıcı(10) 6.Hayriye Hüdaverdi(70) 7.Ferhat Gensür(17) 8.Müslüm Tayar(22) 9.Sertip Polat(20) 10.Engin Gezici(24) 11.İsmet Gezici (55) 12.Rıdvan Us(20) 13.Yakup Sinbağ(20) 14.Latif Nangir(78)

Bismil: 1. Agit Yıldız(22) 2. Numan (Halil) Kurtdiş(19) 3. Elif Şimşek(8) 4. Berat Güzel(12) 5. Bilal Bozkur(19/22) 6.Abdullah Sügüci(32) 7.Doğan İnce(16) 8. Şeyhmus Düşerge(18)

Sur: 1. Helin Şen(12) 2.Halil Tüzülerk(27) 3.Mehmet Demirel(yetişkin) 4.Aziz İlhan(47) 5.Melek Apaydın(38) 6.Turgay Girçek(19) 7.Hakan Aslan 8.Murat Menekşe(13) 9. Fatma Ateş(55) 10.Rozerin Çukur(17)

Bağlar: 1. Özgür Çelenk(18) 2.Eyüp Çelik(24)

Lice: 1. Mehmet Şirin Kocakaya(31)

HAKKÂRİ

Yüksekova: 1. Fettah Es (37) 2. Yakup Babat (24) 3.Mehmet Reşit Arıcı(17) 4.Naim Nuyan(29) 5.Ersin Aydın(37) 6.Yusuf Aşan(46)

ŞIRNAK

Cizre: 1.Cemile Çağırga(10) 2.Özgür Taşkın(18) 3.Meryem Süne(53) 4.Bünyamin İrci(14) 5.Muhammed Tahir Yaramış(35 günlük) 6.Eşref Edin(56) 7.Selman Ağar(10) 8.Mehmet Emin Levent(29) 9.Osman Çağlı(18) 10.Sait Çağdavul(21) 11.Şahin Açık(74) 12.Mehmet Emin Erdoğan(75) 13.Mehmet Sait Nayici(16) 14.Zeynep Taşkın(19) 15.Maşallah Edin(35) 16.Hacı Ata Borçin(75) 17.Gadban Bülbül(78) 18.Mehmet Dökmen(71) 19.Bahattin Sevinik(50) 20.Suphi Sarak(50) 21.İbrahim Çiçek (79) 22.Mülkiye Geçgel (48) 23.Resul Ekinci(65) 24.Hediye Şen(30) 25.Doğan Arslan(24) 26.İbrahim Akhan(15) 27.Selahattin Bozkurt(70) 28.Yılmaz Erz (42) 29.Zeynep Yılmaz(40) 30.Cahide Çıkal(35) 31.Mehmet Tekin(35) 32.Doğan İşi(18) 33.Mehmet Saçan(38) 34.Emine Duman(75) 35.Azime Aşan(59) 36.Dikran Sayaca(28) 37.Ferdi Kalkan(20) 38.Abdulmecit Yanık(27) 39.Hacı Özdal(27) 40.Miray İnce(3 aylık) 41.Ramazan İnce(80) 42.Kumru Işık(85) 43.Hüseyin Ertene(16) 44.Hüseyin Selçuk(5) 45.Abdülaziz Yural(33) 46.Zeynep Demir(65) 47.Ali Tetik(34) 48.Kasım Tonğ(51) 49.Cabbar Taşkın(40) 50.Sezai Borçin(46) 51.Hediye Erden(60) 52.Besna Zırığ(50) 53.Fatma Acet(40) 54.Bişeng Garan(12) 55. Nihat Sömer(22) 56.Halil Sömer(45) 57.Osman Terkin(56) 58.Tayfun Yaşlı(20) 59.Cebrail Mungan(24) 60.Murat Egül(24) 61.Ahmet Zırığ(35) 62.Şükrü Coşkun(20) 63.Nebi Katlav(16) 64.Ali Bağdur(25) 65.Mehmet Tungut(32) 66.Mehmet Şirin Erdinç / Elinç (18) 67.Garip Mübariz(18) 68.Veysi Elçi(30) 69.Abdulmenaf Yılmaz(50) 70.Yakup Isırgan(18) 71.Mehmet Şahin(77) 72.Emame Şahin (77) 73.Yusuf Akalın(12) 74.Büşra Yürü(10) 75.Veli Müjde(38) 76.Abdullah İnedi(25) 77.Hayrettin Şınık(10) 78.Mehmet Rıdvan Kaymaz(36) 79.Mehmet Kaplan(35) 80.Serhat Altun(23) 81.Abdülhamit Poçal(37) 82.Selman Erdoğan(43) 83.Ahmet Tunç(50) 84.Cihan Karaman(23) 85.Selami Yılmaz(25) 86.Nusrettin Bayar(20) 87.Sultan Irmak(16) 88.Selim Turay(29) 89.Kenan Adıgüzel(21) 90.Mehmet Özkül(23) 91.Nizar Isırgan(18) 92.Zerin/Zehra Uca(22) 93.Sahip Edin(31) 94.Abdullah Gün(16) 95.Yunus Meral 96.Tahir Akdoğan(16) 97.Mevlüde Özalp(21) 98.Fehmi Fakah Dinç(yetişkin) 99.Fatma Demir(yetişkin) 100.Sabri Sezgin(20) 101.Abdülselam Turgut(22) 102.Mahsum Erdoğan(22) 103.Muharrem Erbek(17) 104.Sinan Kaya(22) 105.Mehmet Kulbay(22) 106.Aydın Erol(23) 107.Murat Şimşek(17) 108.Abbas Güllübahçe 109.Tuğba Eminoğlu 110.Erdal Şahin(29) 111.Rohat Aktaş(yetişkin) 112.Adil Küçük(22) 113.Mahmut Duymak(51) 114.Umut Ürek(24) 115.Ramazan İşçi 116.Metin Karane(17) 117.Dersim Aksoy 118.İslam Balıkesir 119.Ömer Baran(25) 120.Mustafa Gasyak(16) 121.Ali Fırat Kalkan 122.Kasım Yana(18) 123.İzzet Gündüz(yetişkin) 124.Berjin Demirkaya 125.Sakine Şiray(yetişkin) 126.Ekrem Sevilgen(17) 127.Serdar Özbek(32) 128.Mehmet Benzer(19) 129.Tajdin Nerse(22) 130.Mehmet Dalmış(31) 131.Mehmet Yavuzel(yetişkin) 132.Rıdvan Ekinci 133.Cüneyt Kızıltay 134.Güler Eroğlu(20) 135.Star Özkül(19) 136.Hasan Ayaz(14) 137.Yılmaz Geçim(15) 138.Mesut Özer(17) 139.Cengiz Gerem(15) 140.Derya Koç(yetişkin) 141.Azat Yılmaz(19) 142.Hakkı Külter(13) 143.Çimen Tankan 144.İsmail Çetin 145.Murat Erdin(17) 146.Hasan Tağ(29) 147.Agit Küçük(27) 148.Harun Barın(20) 149.Cemile Erden(28) 150.Mehmet Tunç(yetişkin) 151.Veysi Bademkıran(17) 152.Yasemin Çıkmaz(17) 153.Yakup Yalçın(27) 154.Felek Çağdavul 155.Fırat Malgaz 156.Yakup Dadak 157.Ramazan Aydın(19) 158.Lokman Bilgiç 159.Hüseyin Kaya 160.M. Emin İdim(çocuk) 161.Tahir Çiçek(16) 162.Abdullah Özgül 163.Meryem Akyol(17) 164.Ramazan Biriman(26) 165.Hüseyin Kayaalp(16) 166.Muhammed Kalaycı(16) 167.Güler Akıl 168.Ahmet Yılmaz 169.Hamza İdim(17) 170.Hanife İdim 171.Tahir Çelik 172.Halil Çelik 173.Mehmet Kalaycı 174.Hacer Arslan(19) 175.Sefa Sever 176.Murat Arslan 177.Gülistan Üstün(24) 178.Zehra Başkurt(19) 179.Erdal Kar(23) 180.Servet Çurak 181.Asya Yüksel(yetişkin) 182.Cemal Uyğur(30) 183.Hüseyin Paksoy(16) 184.İbrahim Temel(23) 185.Emel Dağhan (16) 186.Ferhat Balcal(22) 187.Mehmet Emin Bayar(23) 188.Osman Gökhan(49) 189.Agit Akıl(19) 190.Davut Acar(25) 191.Zeki Acar(16) 192.Ramazan Çömlek

Silopi: 1. Hüseyin Güzel (70) 2.Yusuf Aybi(80) 3.Reşit Eren(17) 4.Axin Kanat(16) 5.İbrahim Bilgin(18) 6.Şiyar Özbek(25) 7.Süleyman Çoban(70) 8.Taybet İnan(57) 9.Yusuf İnan(40) 10.Ayşe Buruntekin(40) 11.Mehmet Mete Kutluk(11) 12.Ömer Sayan(70) 13.Hasan Sanır (75) 14.Salih Erener(75) 15.Seyfettin Sidar(30) 16.İsmail Yevşan(55) 17.Necati Öden(18) 18.Ömer Yalman(45) 19.Ömer Maslu(70) 20.Pakize Nayır(25) 21.Sêvê Demir(41) 22.Fatma Uyar(27) 23.İslam Atak (20) 24.Hasan Yağmur(42) 25.Aydın Mete(16) 26.Yusuf Yağcı(25) 27.Şirin Altay(43) 28.Narinç Kızıl(52) 29.İsa Tonguç 30.Ahmet Tonguç 31.Muhyettin Tonguç 32.Saadettin Tonguç 33.Behiye Erener(45) 34.Rahime Sanır(14) 35.Züleyha Şalk(70) 36.Esra Şalk(2) 37.Abuzeyit Tan

İdil: 1. M.Sadık Bozeri(57) 2.Vedat Gürbüz(24) 3.Mazlum Kapalıgöz(17) 4.Orhan Abay(16) 5.Sevilay Yıldız(15) 6.Fatma Eraslan(13) 7.Kasım Mete Ağın(15) 8.Ahmet Varlı(15) 9.Veli Aşar(18) 10.Hacı Karakaş(29) 11.Ramazan Gümüş(14) 12.Burhan Baydemir 13.Vasfi Kaya 14.Abdulselam Güler(20) 15.İsmail Gürbüz(19) 16.Tajdin Gasyak(18) 17.Servet Yıldız(19) 18.Sozdar Gasyak(19) 19.Kader Çakar (18) 20.İdris Eltimur(23)

Merkez: 1.Bayram Tatar(16) 2.Ali Sümbül(22)

MARDİN

Nusaybin: 1.Ahmet Sönmez(50) 2.Şahin Turan(25) 3.Selamet Yeşilmen(44) 4.Abdulkadir Yılmaz(65) 5.Hasan Dal(45) 6.Musur Aslan(19) 7.Emin Öz(55) 8.Muhammed Altunkaynak(19) 9.Nurhan Kaplan(45) 10.Şerif Alpar(55) 11.Sedat Güngör(22) 12.Mehmet Emin İnan(55) 13.Cudi Teber (23) 14.Mahsum Alpdoğan(19) 15.Fehime Aktı(56) 16.Hakan Doğan(15) 17. Medeni Orak (45) 18.Rohat Karakoç 19.Hasan Korkmaz(60) 20.Mehmet Pitek(40) 21.Heyhat Müjde(43) 22.Saadet Müjde(19)

Dargeçit: 1.İdris Cebe(18) 2.Takyedin Oral(yetişkin erkek) 3.Necim Kılıç(67) 4.Sabahat Kılıç(28) 5.Fatma Kılıç(50)

[2] İçişleri Bakanlığı’nın 11 Ocak 2016 tarihinde AKP Afyon Kampı’nda yaptığı açıklamaya göre sokağa çıkma yasaklarının uygulandığı ilçelerde görev yapan güvenlik gücü personelinin sayısı 14 bin 68’dir. Ayrıca, ağır savaş koşullarında kullanılan yüzlerce askerî zırhlı aracın da (tank, panzer, top vb.) belirtilen ilçelere sevk edildiği basın yayı organları ve tanık anlatımlarından bilinmektedir.

[3] Sokağa çıkma yasaklarına ilişkin Değerlendirme ve Özel Raporlarımızın tümüne bu sayfadan erişebilirsiniz.

[4] Bu kişiler: CİZRE’de Güler Yanalak’ın karnından vurulması sonucu gerçekleşen ölü doğum ile Harun Çağlı(4-Cudi Mah.), Ayşenur Geçit(6-Cudi Mah.), Bünyamin Bayram(6-Alibey Mah.); DİYARBAKIR’da Şerdıl Cengiz (21-Bağlar ilçesi), Şiyar Salman (18-Bağlar ilçesi), Şiyar Baran (13-Seyrantepe Mah.), Salih Baygın (70-Melik Ahmet Cad.), Abdülaziz Taruk(68-Melik Ahmet Cad.), Hüseyin Hüseyinoğlu (22-Bağlar ilçesi) ile NUSAYBİN’de Emire Gök (39-Gırnavas Mah.), Hüseyin Ahmet(22-Işık Önder Cad.), SİLVAN’da Mehmet Gündüz (45-Feridun Mahallesi) ayrıca, Nusaybin’deki çatışmalardan seken kurşun sonucu yaralanarak 3 Nisan 2016’da Rojava’nın Qamişlo kentinde Abdulsetar Cibara(16), İDİL’de Hidayet Tek (4-Turgut Özal Mah.), Müslüm İlhan (8) ve SİLOPİ’de Enes Erdem(10-Celali Deresi Mevkii)