TİHV, işkence görenlerin tedavi ve rehabilitasyonuna yönelik çalışmalarını hâlen Diyarbakır, İstanbul, İzmir ve Van illerindeki dört tedavi ve rehabilitasyon merkezin de sürdürmektedir. 2024 yılında 722 kişi kendisinin ya da yakınının maruz kaldığı işkence süreçlerine ilişkin değerlendirme talebiyle merkezlerimize başvurmuştur. Başvurularımızın tedavi ve rehabilitasyon süreçlerine ilişkin kapsamlı veri ve değerlendirmeler raporumuzun aşağıdaki bölümlerinde yer almaktadır.
Raporu indirmek için lütfen tıklayın…
SUNUŞ ve GENEL DEĞERLENDİRME
Metin Bakkalcı1
Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) işkence, diğer zalimane, insanlık dışı mua mele davranış ve cezalandırmalara maruz kalan kişiler için tedavi ve rehabilitasyon hizmeti çalışmalarını “Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu” başlığında her yıl olduğu gibi bu yıl da sizlerle paylaşıyoruz.
TİHV, Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve İnsan Hakları Derneği (İHD) ortamındaki çabala rın sonucu olarak 32 insan hakları savunucusu insan ve İHD tarafından 1990 yılında kurulmuştur.
TİHV kurulduğu 1990 yılından bu yana işkence ve diğer kötü muameleye maruz ka lan 22.750’den fazla kişiye tedavi ve rehabilitasyon hizmeti veren, işkence ve diğer kötü muamelenin tespiti, belgelenmesi ve onarımı konularında yaptığı bilimsel çalış malar ile ulusal ve uluslararası çevrelerce referans alınan bir insan hakları örgütü dür. Ayrıca uluslararası insan hakları belgelerinde ve iç hukukta tanımlanan özellikle işkence ve diğer ağır/ciddi insan hakları ihlallerinin önlenmesine yönelik süreli ya da süresiz yayın ve dokümantasyon, bilimsel araştırma ve eğitim yapmak da TİHV’in kuruluş amaçları arasındadır.
TİHV’in işkence gören kişilerin fiziksel, ruhsal ve sosyal sorunlarının çözümüne yö nelik sunduğu bu hizmet, başta sağlık çalışanları olmak üzere çok farklı uzmanlık alanından sayıları yüzlerle ifade edilen profesyonel ve gönüllü ekipler tarafından disiplinler arası bir yaklaşımla gerçekleştirilmektedir.
TİHV, işkence görenlerin tedavi ve rehabilitasyonuna yönelik çalışmalarını hâlen Diyarbakır, İstanbul, İzmir ve Van illerindeki dört tedavi ve rehabilitasyon merkezin de sürdürmektedir. 2024 yılında 722 kişi kendisinin ya da yakınının maruz kaldığı işkence süreçlerine ilişkin değerlendirme talebiyle merkezlerimize başvurmuştur. Başvurularımızın tedavi ve rehabilitasyon süreçlerine ilişkin kapsamlı veri ve değer lendirmeler raporumuzun aşağıdaki bölümlerinde yer almaktadır.
TİHV, işkence vakalarının belgelenmesi, raporlanması ve işkence görenlerin tedavi ve rehabilitasyon süreçlerine katkı anlamında bir okul hâline gelmiştir. TİHV, gerek İstanbul Protokolü’nün oluşturulması fikrinin 1996 yılında ortaya atıldığı ilk toplan tıdan bugüne kadar İstanbul Protokolü’nün oluşum süreci dâhil tüm aşamalarında, gerekse de temel yaklaşımı, kapsamı ve ilkelerinin korunmasına mutlak özen gös termek kaydı ile, 2022 baskısının hazırlanması sürecinde yer alan asli unsurlardan birisi olmuştur. BM ile TİHV arasında imzalanan sözleşme ile İstanbul Protokolü’nün 2022 baskısının resmî çeviri niteliği taşımayan Türkçeye çeviri hakkının TİHV’e ve rilmesi üzerine tıpkı 22 yıl önce İstanbul Protokolü’nün ilk baskısında olduğu gibi,
İstanbul Protokolü’nün Türkçe çevirisi ve baskısı TİHV tarafından tamamlanmış ve 10 Haziran 2023 tarihinde kamuoyu ile paylaşılmış idi. İstanbul Protokolü’nün 2022 baskısı referans alınarak güncellenen eğitim modüllerine dayalı olarak 2024 yılında İstanbul Protokolü Eğitici Eğitimi programı gerçekleştirilmiştir. 2025 yılı içinde ise Eğitici Eğitimine katılan arkadaşlarımızın İstanbul Protokolü eğitim programlarının da başlatılacağını paylaşmak isteriz.
İşkence ve kötü muamele gören kişilerin birçoğu karmaşık travmanın başka bileşen lerinden de etkilenmektedir. Mümkün olduğu kadar kapsamlı bir onarım için TİHV, karmaşık ve sürmekte olan toplumsal travma ile baş etme hususunda tıbbi desteğin yanı sıra bütüncül ve çok disiplinli bir program geliştirmek için 2004 yılından bu yana çalışmalar yürütmektedir.
TİHV, Türkiye’de yaşanan insan hakları ihlallerini düzenli olarak izleyip doğru, hızlı ve sürekli bir biçimde ortaya çıkarmak ve böylelikle ihlalleri önlemek amacıyla iki dilde (Türkçe ve İngilizce) günlük ve yıllık insan hakları raporları ile özel ihlal ve olaylara özgülenmiş raporlar yayınlamaktadır.
Tüm ülkenin bir işkence mekânına, insan hakları ihlallerinin kurala, hak kullanımı nın ise bir istisna hâline dönüştürülmeye, sivil alanın kapatılarak değerlerin tahrip edilmeye çalışıldığı bir ortamda TİHV, birikimine dayalı olarak geliştirdiği yeni prog ramlar aracılığı ile kamusal hayatın insan haklarının kurucu rolü temelinde tahkim edilmesine katkıda bulunmaktadır. Bu kapsamda; 1 Mart 2021 ile 31 Ağustos 2024 tarihleri arasında İHD, FIDH ve OMCT ile birlikte kapsamlı bir proje/program ger çekleştirilmiştir. Bu proje/program ile Türkiye’nin altı bölgesinde (Çukurova, Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu, İç Anadolu ve Marmara) insan hakları mücadelesinin tabanının genişletilmesi; yerel düzlemdeki ve ülke çapındaki çabalar arasında köprü kurma ve önleyici ve koruyucu mekanizmaların tesisi dâhil olmak üzere her düzeyde insan hakları aktörlerinin güçlendirmesine çaba gösterilmiştir. Bu proje/programın güçlendirilmiş devamı niteliğinde olan ve üç buçuk yıl sürecek olan İnsan Hakları Aktörlerinin Taban Merkezli Bir Yaklaşımla Desteklenmesi ve Korunması Projesi/ Programı ise 1 Ocak 2025 tarihinde başlamıştır.
Hiç kuşkusuz tüm bu çalışmalar, TİHV’in yıllardır maddi ve manevi açıdan büyük bir özveriyle görev yapan Kurucular Kurulu üyeleri, Yönetim Kurulu üyeleri ve çalışan larının yanı sıra ülkenin dört bir yanında aynı amaç için bir araya gelmiş başta sağlık çalışanları, hukukçular ve insan hakları savunucuları olmak üzere farklı toplumsal kesimlerden ve uzmanlık alanlarından yüzlerce duyarlı insanın ortak çabası ile ger çekleştirilmektedir.
Son olarak çalışmalarımıza katkıda bulunan, bizi yalnız bırakmayan tüm dostlarımı za, çalışmalarımıza başından bu yana destek veren Türk Tabipleri Birliği ve İnsan Hakları Derneği başta olmak üzere ilgili tüm kurumlara bir kez daha şükranlarımızı sunuyoruz.
Ankara, 1 Mayıs 2025.
1 Dr., TİHV Başkanı