Birleşmiş Milletler’in (BM) işkencenin etkili biçimde soruşturulması ve belgelendirilmesi için yayımladığı İstanbul Protokolü, işkence ve kötü muamelenin son bulduğu bir dünya yolunda atılan en önemli adımlardan biridir.
1999 yılında 15 ülkeden çok sayıda hak örgütü mensubu, hukukçu, hekim, sağlık çalışanı, psikolog, felsefeci ve insan hakları aktivistinin bilgi ve deneyimlerinin bir ifadesi olan, bu uzmanların acı deneyimlerinden yoğurarak birlikte oluşturdukları Protokol, 2000 yılında BM nezdinde kabul gördü. Protokolün hazırlık sürecine ilişkin ayrıntılar için tıklayın.
Sadece ülkemizin değil dünyadaki sağlıkçıların, hukukçuların ve insan hakları alanında çaba gösterenlerin başvuracakları hukuki ve tıbbi bir kılavuzu olan protokol, 2022 yılında 51 ülkeden 180’den fazla uzmanın çalışması sonucunda güncellendi.
İstanbul Protokolü’nün güncel halini (2022 edisyonu) indirmek için tıklayın Türkçe (TR) – İngilizce (EN)
İşkence ve şiddetin zihinleri teslim alma çabasına karşın işkencenin zihinlerden kazınması için hepimize son derece zor ama bir o kadar da onurlu bir sorumluluk düştüğü bilinci ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), İstanbul Protokolü’nün yaygınlaştırılması için uzun yıllardır çaba sarf etmektedir.
İstanbul Protokolü, devletlerin bireyleri işkenceden korumanın en temel unsurlarından birine yani etkili biçimde soruşturulması ve belgelendirilmesi konusuna eğilmesini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Etkili biçimde soruşturulma ve belgelendirilme sayesinde işkence ve kötü muamelenin kanıtları gün yüzüne çıkartılarak, suçluların işledikleri fiillerden sorumlu tutulması ve adaletin yerini bulması sağlanabilir. El Kılavuzunda anlatılan belgelendirme yöntemleri, insan hakları izleme ve soruşturmaları, siyasi iltica başvurusu değerlendirmeleri, işkence altında suçunu “itiraf” eden kişilerin savunulması, işkence görenlerin tedavisinde gereksinimlerin değerlendirilmesi de dahil olmak üzere başka koşullarda da kullanılabilir. El Kılavuzu ayrıca, işkence kanıtlarını göz ardı etmeye, farklı göstermeye veya tahrif etmeye zorlanan sağlık çalışanlarının durumlarında, sağlık çalışanları ve onlar hakkında hüküm verecek olanlar için de uluslararası bir başvuru kaynağı niteliğindedir.
İstanbul Protokolü 2004 revizyonunun Türkçesi için tıklayınız.
İstanbul Protokolü katılımcıları 7 Mart 1999’da İstanbul Üniversitesi İstanbul Tip Fakültesi Adli Tip Ana Bilim Dalı Bahçesi’nde birarada