Aralarında Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) da bulunduğu insan hakları örgütleri, cezaevlerindeki tutuklu ve hükümlüler için belirlenen iaşe bedellerinin mahpusların asgari ve sağlıklı beslenmeleri için gerekli miktarın çok altında olduğuna dikkat çeken ortak bir yazılı açıklama yayınladılar. Açıklamada, mahpusların en temel insani haklarından olan gıda ve sağlığa erişim haklarının güvence altına alınmasının devletin temel sorumluluğu olduğunu hatırlatılarak, sorunun derhal çözüme kavuşturulması çağrısı yapıldı.
Açıklamanın tam metnini aşağıda bulabilirsiniz:
Mahpusların Gıda ve Sağlığa Erişim Hakları Güvence Altına Alınmalıdır
9 Kasım 2023
Bugün dünyada ve ülkemizde salgın hastalıklar, yüksek enflasyon oranları ile derinleşerek artan ekonomik kriz mahpusların hayatı için daha da büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Mahpusların yaşam standartları, fiziksel ve ruhsal sağlıkları; koğuş yapılarının sağlığa uygun inşa edilmesi, bu yapıların ihtiyaçları karşılayabilecekleri nitelikte olması ve mahpusların yeterli, sağlıklı beslenmelerini sağlayacak önleyici tedbirler alınarak korunmalıdır. Hapishanelerde mahpusların yaşam hakkı ve sağlığa erişim haklarının koruma altına alınması devletin yükümlülüğü altındadır.
Türkiye’de her geçen gün artan gıda enflasyonundan kaynaklı mahpuslar için belirlenen iaşe bedelleri yetersiz kalmaktadır. Türk-İş’in 2023 Eylül ayı “Açlık ve Yoksulluk Sınırı” raporuna göre; yetişkin bir erkeğin ortalama aylık gıda masrafı minimum 4.000 TL , günlük gıda masrafı ise yaklaşık 133 TL olmalıdır1.
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği’nin 20.09.2023 tarihinde CİMER’e yaptığı bilgi edinme başvurusu cevabında “Günlük iaşe bedeli 15.11.2022 tarihinden itibaren uygulanmak üzere; Hükümlü ve tutuklular ile görevi başında bulunan personel için 22,00 TL’den 50,00 TL’ye; Ceza infaz kurumlarında barındırılan çocuk hükümlü ve tutuklular için 44,00TL’den 75,00TL’ye; Kurumda annesiyle birlikte kalan çocuklar ile süt emziren hükümlü ve tutuklu anneler ve hamileler için 44,00 TL’den 75,00 TL’ye yükseltildiği “aktarılmıştır. Bu sayılar mahpusların asgari ve sağlıklı beslenmeleri için gerekli miktarın çok altındadır.
Günlük 50 TL olarak belirlenmiş olan iaşe bedeli mahpusların nitelikli ve dengeli beslenmesi için gerekli asgari miktarın çok altındadır. Bunun yanı sıra Türk-İş aynı raporunda yıllık gıda enflasyonunun ortalama %106,81 olduğunu belirtmiştir. Sürekli artan gıda enflasyonu oranları dikkate alınarak mahpusların iaşe bedellerine yapısal bir düzenleme getirilmesi zorunludur.
Ceza infaz kurumlarının iaşe edilmeleri ve günlük iaşe miktarlarının hesaplanması ile ilgili usul ve esaslar Hükümlü ve Tutuklular ile Ceza İnfaz Kurumları Personelinin İaşe Yönetmeliği’ne göre yapılmaktadır. Bu yönetmeliğin 5. maddesi: “Günlük iaşe miktarı, Sağlık Bakanlığı ile birlikte belirlenen günlük kalori ihtiyacı ve bütçe imkanları da değerlendirilerek saptanan tutardır.” der.
Yönetmeliğin 6. Maddesi ; “Yönetmeliğe göre iaşe edilenlerin günlük gıdası, yönetmeliğin 5’inci maddesindeki iaşe miktarı, çeşit ve gramajı üzerinden üç öğün olarak verilir. Öğünlerin gramaj ve kalori miktarları 5. maddeye göre belirlenmiş esaslara bağlı kalınarak kurum müdürlüklerince tespit edilir.” denmektedir.
Sağlık Bakanlığının tüm mahpusların yanı sıra hasta, özel beslenme rejimi tercih eden mahpuslar için de sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenmeleri için uygun diyet programları hazırlaması ve önermesi gerekirken bu hususun nasıl yerine getirileceğine dair bir düzenleme olmaması fiiliyatta beslenme konusunu Ceza İnfaz Kurumu Müdürlüklerinin inisiyatifine bırakmaktadır. Bu durum hapishaneler arasında farklı uygulamalara yol açtığı gibi genel olarak da mahpusların sağlıklı, yeterli ve nitelikli beslenmesini engellemektedir.
Beslenme insanın fizyolojik gereksinimlerini karşılayan sosyal ve psikolojik yönleri olan bir durumdur. Tüm insanlarda tek tip beslenme dayatması kabul edilebilir değildir. Vegan vejetaryen beslenme konusunda mahpuslar ne yazık ki hapishanelerin neredeyse tamamında sıkıntı çekmektedirler. Kronik hastalığı olan mahpuslar da diyetlerine uygun besin almak konusunda sıkıntılarla karşılaşmaktadır. Sağlık Bakanlığı kendisine yönetmelikçe verilen yetkiyi ele alarak bu sorunun ülke genelindeki hapishanelerde çözüme kavuşturmalıdır.
Tüketilen gıdalar için besin miktarının yeterliliği, çeşitliliği, kalitesi, hijyeni ve besin değerinin korunması önemle dikkat edilmesi gereken hususlardır. Hapishanelerde belirli besin maddelerinin eksikliği özellikle bazı hastalıklara neden olabilmektedir. Vitamin ve mineral ihtiyacının karşılanması için öğünler savunma sistemini güçlendirici nitelikte sebze ve meyveler açısından zengin olmalıdır. Mevcut hali ile hapishanelerde mahpusların taze sebze ve meyveye ulaşmaları oldukça güç olmakta, mahpuslar artan gıda fiyatları nedeniyle hapishane kantinlerinden gıda temin etmekte zorluklarla karşılaşmaktadırlar.
Bizler aşağıda imzası bulunan sağlık-meslek, insan hakları ve hukuk örgütleri olarak var olan ve şu an çözüme kavuşturulması zaruri olan beslenme sorununun derhal çözüme kavuşturulmasını ve mahpusların en temel insani haklarından olan gıda ve sağlığa erişim haklarının güvence altına alınmasının devletin temel sorumluluğu olduğunu yeniden hatırlatıyoruz. Salgın hastalıkların arttığı bu dönemde Adalet Bakanlığını ve Sağlık Bakanlığını sorumluluklarını yerine getirmeye davet ediyoruz.
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği
Çağdaş Hukukçular Derneği – İstanbul Şube
Hak İnisiyatifi
İnsan Hakları Derneği – İstanbul Şube
İstanbul Tabip Odası
Özgürlük için Hukukçular Derneği-İstanbul Şube
Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı
Türkiye İnsan Hakları Vakfı