Cumartesi Anneleri/İnsanları, herhangi bir engelleme ile karşılaşmadan Galatasaray Meydanı’nı kapatan demir bariyerler önünde açıklama yaptılar ve ardından karanfillerini Galatasaray Meydanı ile buluşturdular. TİHV ve İHD’nin davetini kabul eden Avrupa Parlamentosu Türkiye Daimi Raportörü Nacho Sánchez Amor, gözlemci kurumlar ile birlikte Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın buluşmasını ve buluşmaya yönelik kısıtlamaları gözlemledi ve gözlem raporunda imzacı olarak yer aldı. Gözlemci kurumlar, son dört haftadaki olumlu gelişmelere rağmen Anayasa Mahkemesi’nin kararlarının tam olarak uygulanmadığını ve Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme haklarının farklı yöntemlerle halen kısıtlandığını vurguladılar.
Raporun tam metnini görüntülemek için lütfen tıklayın…
İnsan hakları örgütleri, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 975. hafta buluşmasına dair gözlemlerini raporlaştırdı. TİHV ve İHD’nin davetini kabul ederek Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın buluşmasını gözlemlemek üzere Türkiye’ye gelen Avrupa Parlamentosu Türkiye Daimi Raportörü Nacho Sánchez Amor’un da imzacı olarak yer aldığı rapora göre; Cumartesi Anneleri/İnsanları, engellenmeden ve gözaltına alınmadan Galatasaray Meydanı’nı kapatan demir bariyerler önünde açıklama yaptılar ve karanfillerini Galatasaray Meydanı ile buluşturdular. Son dört haftadaki olumlu gelişmelere rağmen, başta kişi sayısının kısıtlanması olmak üzere Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın buluşmalarına yönelik kısıtlamalar devam ettiği için AYM kararları tam olarak uygulanmadı.
Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın zorla kaybedilen yakınları için adalet ve hakikat talebiyle 1995 yılından bu yana her hafta bir araya geldikleri Galatasaray Meydanı’nda buluşmaları, 25 Ağustos 2018 tarihindeki 700. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesinden bu yana engelleniyor. Anayasa Mahkemesi’nin, 700. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesinin toplantı ve gösteri özgürlüğünün ihlali anlamına geldiğine hükmeden iki ayrı kararı, bu durumu halen tam olarak değiştirmedi.
AYM kararlarının ardından 8 Nisan 2023 tarihindeki 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmak isteyen kayıp yakınları ve hak savunucuları, İstanbul Valiliği’nin 24 Kasım 2022 tarih ve 2022/1 Sayılı Valilik Genel Emri ve Beyoğlu Kaymakamlığı’nın bu emre dayanan yasaklama kararları gerekçe gösterilerek 4 Kasım 2023 tarihindeki 971. hafta buluşmasına kadar engellendi ve 29 hafta işkence ve diğer kötü muamele eylemlerine maruz bırakılarak gözaltına alındı.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Hakikat Adalet ve Hafıza Çalışmaları Derneği (Hafıza Merkezi), Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi ve Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA), kayıp yakınlarına yönelik engellemeleri her cumartesi gözlemleyip raporlaştırıyor.
Kurumların 29 Nisan 2023 tarihinden beri yürüttükleri gözlem faaliyetleri kapsamında haftalık olarak hazırladıkları ve kamuoyuyla paylaştıkları raporlardan olan bu haftaki raporda, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 2 Aralık’taki 975. buluşmasını gözlemci kurumlarla birlikte gözlemleyen Avrupa Parlamentosu Türkiye Daimi Raportörü Nacho Sánchez Amor da imzacı olarak yer aldı.
Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 2 Aralık 2023 tarihinde gerçekleşen 975. hafta buluşmasına ilişkin hak örgütlerinin hazırladığı raporda öne çıkan tespitler şunlar oldu:
● Önceki hafta olduğu gibi bu hafta da Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın hakikat ve adalet taleplerini dile getirmek için buluşma mekanı haline getirdikleri Galatasaray Meydanı ve meydana yakın noktalardaki polis varlığının az olduğu gözlemlendi.
● Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) ve İnsan Hakları Derneği (İHD), 24 Ekim 2023 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirdikleri görüşmede, Avrupa Parlamentosu Türkiye Daimi Raportörü Nacho Sánchez Amor’u Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın haftalık toplanmalarını gözlemlemek üzere Türkiye’ye davet etti. Daveti kabul eden Nacho Sánchez Amor, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 975. hafta buluşmasını gözlemlemek üzere 2 Aralık’ta İstanbul’a geldi
● Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın, kendilerine yönelik herhangi bir engelleme olmaması için Galatasaray Meydanı’na ikişer kişilik gruplar halinde meydana gittiği gözlemlendi.
● Sivil giyimli polislerin ve rütbesi öğrenilemeyen polis amirlerinin, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın buluşmasından bir saat önce İHD İstanbul Şubesi’nin bulunduğu sokakta beklemeye başladıkları gözlemlendi. Derneğin bulunduğu sokaktaki polis sayısının buluşma saatine doğru arttığı görüldü.
● Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın Galatasaray Meydanı’na gitmek üzere İHD İstanbul Şubesi’nden çıkmaya başlamalarının ardından dernek binasından çıkan ve içerisinde Nacho Sánchez Amor’un da bulunduğu gözlemci grubunun sivil giyimli bir polis tarafından fotoğrafı çekildi ve gözlemci grubu takip edildi.
● Galatasaray Meydanı’na gelen gözlemci grubu, aralarında polis amirlerinin de bulunduğu polis grubu tarafından izlendi. Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürü, bir gözlemciye müdahale etti.
● 1 Mart 1995 tarihinde İstanbul’da gözaltına alınan ve ağır işkence izleri taşıyan bedeni aylar sonra kimsesizler mezarlığında bulunan Hasan Ocak’ın annesi Emine Ocak, 21 Kasım 1980’de İstanbul’da gözaltına alındıktan sonra kaybedilen Hayrettin Eren’in kardeşleri İkbal Eren, 19 Ekim 1995 tarihinde İstanbul’da gözaltında kaybedilen Fehmi Tosun’un eşi Hanım Tosun, 23 Şubat 1995’te İzmir’de gözaltında kaybedilen 19 yaşındaki Murat Yıldız’ın annesi Hanife Yıldız, Urfa’nın Siverek ilçesine bağlı Bağlar Mahallesi’nde 6 Aralık 1993 tarihinde gözaltına alınan ve kaybedilen Hüseyin Taşkaya’nın eşi Sultan Taşkaya ve Şerif Taşkaya, 1994 yılında Batman’da kaybedilen İbrahim Çelik’in kızı ve Edip Çelik’in kardeşi Feryal Çelik, İHD İstanbul Şubesi Gözaltında Kayıplara Karşı Komisyon üyesi Sebla Arcan ile İHD Eş Genel Başkanı Hüseyin Küçükbalaban ve TİHV Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Metin Bakkalcı’dan oluşan grup, Hüseyin Taşkaya’nın akıbetinin sorulduğu basın açıklaması okunduktan sonra ellerinde karanfilleri, meydanı kapatan ve açılmayan bariyerlerin ardından Galatasaray Meydanı’na attı. Tüm bu anların, ellerinde kameralar olan sivil giyimli polis memurları tarafından kaydedildiği gözlemlendi.
● Sivil giyimli polis memurlarının, basın açıklaması sırasında Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na çok yakın durduğu ve 10 kişi ile sınırlanan grubu sık sık saydıkları gözlemlendi. Rütbesi öğrenilemeyen bir polis amirinin, basın açıklamasını dinleyen 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından 13 Eylül 1980 de Ardahan’ın Okçu Köyü’ndeki evinden güvenlik güçleri tarafından gözaltına alındıktan sonra işkenceyle öldürüldüğü ve kaybedildiği Meclis İnsan Hakları İnceleme Alt Komisyonu’nun raporu ile de ortaya konulan Cemil Kırbayır’ın kardeşi Mikail Kırbayır’a iterek müdahale ettiği ve gruptan uzaklaştırdığı gözlemlendi.
● Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın Galatasaray Meydanı’na karanfil bırakmaları ile sonlanan buluşmaları toplamda yaklaşık 12 dakika sürdü. İstiklal Caddesi üzerinde oluşturulan “güvenlik çemberleri” ile Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın buluşmalarının engellendiği ve kayıp yakınları ile hak savunucularının gözaltına alındıkları haftaların aksine bu 12 dakikalık süre içerisinde İstiklal Caddesi, Galatasaray Meydanı ve çevresinde hayatın olağan akışının, yaya-araç trafiğinin ve bölge esnafının çalışmasının olumsuz şekilde etkilenmediği gözlemlendi.
Raporun tam metnini görüntülemek için lütfen tıklayın…
Hukuki durum:
Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 25 Ağustos 2018 tarihinde düzenlenen 700. hafta buluşmasının Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından yasaklanmasının ve polisin sert müdahalesinin Anayasa’nın 34. maddesince garanti altına alınan “toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının” ihlali olduğuna dair iki ayrı karar verdi. AYM, o gün gözaltına alınanlar arasında bulunan Cumartesi İnsanları’ndan~Maside Ocak Kışlakçı başvurusunda~ oy çokluğuyla aldığı kararının “yeni ihlallerin önlenmesi için” Beyoğlu Kaymakamlığı ve Adalet Bakanlığı’na; 700. hafta buluşmasına katılan İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şube Başkanı~Gülseren Yoleri başvurusunda~ oy birliği ile aldığı kararının ise Adalet Bakanlığı’na gönderilmesine karar verdi.
Polis müdahalesine dayanak olarak gösterilen yasaklama kararında 700. hafta buluşması için bildirim yapılmamış olması gerekçe olarak öne sürülmüştü. AYM, kararlarında toplantı ve gösterilere yönelik müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının ve orantılı olduğunun ispatının gerektiğine dikkat çekti. İdari makamların toplantı ve gösteri yürüyüşlerini otomatik olarak yasaklama yoluna gitmek yerine bu hakkın etkin kullanımını sağlamaya yönelik pozitif yükümlülükleri olduğunu hatırlatan AYM, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 1995 yılından bu yana barışçıl bir şekilde toplandıklarına dikkat çekerek idarenin bu etkinliğin yapılacağına ilişkin olarak önceden bilgisi olmadığını iddia edemeyeceğine kanaat getirdi. Buna ek olarak AYM, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın “gözaltında kaybedilen yakınlarının bulunması ve kamuoyunda farkındalık yaratılması için oturma eylemi düzenlemek istemesinin demokratik bir toplumda saygı ile karşılanması gerektiği”ne hükmetti.
Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihindeki 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmak istedi ve polis tarafından engellenerek gözaltına alındı. O haftadan bu yana 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi, barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya çalışan Cumartesi Anneleri/İnsanları, 4 Kasım 2023 tarihine denk gelen 971. hafta buluşmasına kadar her hafta polis tarafından engellenerek gözaltına alındı. 4 Kasım’daki buluşma sırasında da engellenerek kolluk kuvveti tarafından “güvenlik çemberi” içerisine alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları ve hak savunucuları fiili olarak yaklaşık 25 dakika güvenlik çemberi içinde tutulsa da önceki 29 haftanın aksine gözaltı işlemi uygulanmadı.
Gözlemci kurumlar, AYM kararlarının uygulanma durumuna dair şu hususlara dikkat çeker:
Önceki dört hafta olduğu gibi Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 975. hafta buluşması da polis tarafından engellenmemiştir. 2 Aralık 2023 tarihinde gerçekleştirilen 975. hafta buluşmasında Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na yönelik bir engelleme olmasa da aşağıda belirtilen sebeplerden ötürü AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı ve Gülseren Yoleri kararlarının uygulandığını söylemek mümkün değildir.
● AYM1 ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin2 içtihatlarına göre bir toplantının kısıtlanması kavramı, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılması öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılan müdahaleleri kapsamaktadır. Bu bağlamda, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın 975. hafta buluşmasının kolluk tarafından kısıtlandığı tespit edilmiştir. Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın yapmak istedikleri basın açıklaması sırasında gözetim altında tutuldukları gözlemlenmiştir. Basın açıklamasına katılacak kişilerin İHD İstanbul Şube binasından çıktıkları an itibariyle Galatasaray Meydanı’na ulaşana kadar takip edilmesi ve kişi sayısının 10 olarak kısıtlanması bunun en önemli göstergelerinden biridir.
● Bilindiği gibi Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın Galatasaray Meydanı’ndaki buluşmaları, zorla kaybedilen yakınlarının akıbetini soran ve faillerin tespit edilmesini talep eden bir basın açıklaması düzenlemekten ibarettir. Bu gözlem raporunda tespit edilen müdahale ve kısıtlamalar, AYM’nin de işaret ettiği gibi3 Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın zorla kaybedilen yakınlarının akıbetine ilişkin kamuoyunda farkındalık oluşturmaya yönelik çalışmalarını da olumsuz şekilde etkilemektedir. Dahası, bu tarz müdahale ve kısıtlamalar Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın AYM’nin de “saygı ile karşılanması” gerektiğini tespit ettiği faaliyetlerinin kriminalize edilmesi çabasının devamı niteliğindedir. Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na yönelik önceki haftalardaki engelleme ve müdahaleler ile birlikte düşünüldüğünde bu hafta gözlemlenen kısıtlama ve müdahaleler, kolluğun Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na yönelik müdahalelerinin farklılaşarak devam ettiğini göstermektedir.
● Bunlara ilaveten, İHD İstanbul Şubesi’nden Galatasaray Meydanı’na gidene kadar takip etme ve basın açıklamasına katılacak kişi sayısının sınırlandırılması gibi kolluk tarafından gerçekleştirilen kısıtlamalar, Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın ve insan hakları savunucularının toplanma özgürlüklerini kullanmaları üzerinde caydırıcı bir etki yaratabileceğini, bu caydırıcı etkinin de kendi başına toplanma özgürlüğüne yönelik bir müdahale olduğunu belirtmek gerekmektedir.4
Raporun tam metnini görüntülemek için lütfen tıklayın…
Cumartesi Anneleri/İnsanları Haftalık Gözlem Raporlarına İlişkin Ek Notlar:
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Anayasa Mahkemesi’nin hak ihlali kararının ardından Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği ve Uluslararası Af Örgütü Türkiye ile birlikte Cumartesi Anneleri’nin/İnsanları’nın her hafta Galatasaray Meydanı’nda gerçekleştirdikleri buluşmalara yönelik engellemeleri ve ortaya çıkan hak ihlallerini Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) standartlarına riayet ederek gözlemleyip raporlaştırıyor.
Bu ortak izleme çalışmasının, Galatasaray Meydanı üzerindeki hukuki dayanaktan yoksun abluka kaldırılana kadar her hafta sürdürülmesi planlanıyor.
Gözlemci kurumlar, yetkililerin Cumartesi Anneleri’ne/İnsanları’na yönelik tutumlarının, gözaltında yakınlarını kaybedenlerin adalet ve hakikat taleplerini görünmez kılmayı amaçladığını belirtiyorlar.
Önceki gözlem raporlarını görüntülemek için tıklayın.
Dipnotlar
1: Bkz. Halkevleri Derneği, Başvuru. No: 2015/9174, 7/3/2019, https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2015/9174
2: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 11. maddesine ilişkin Rehber, https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Guide_Art_11_TUR
3: Bkz. Maside Ocak Kışlakçı Kararı Para. 26 ve Gülseren Yoleri Kararı, par. 19.
4: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 11. maddesine ilişkin Rehber, par. 74-75.